Skirbi pa: Ramon Todd Dandaré Mag. Ling.
Den e edicion di Amigoe (di Aruba) di dia 23 di september 2021 mi a lesa na pagina 5 cu pa diadomingo dia 26 di september lo tabatin un presentacion “Totumba” di e orkesta Oruba den Cas di Cultura. Loke a straña mi den e informacion tabata con a splica e palabra totumba: “E presentacion yama ‘Totumba’, refiriendo na e conchi di klei cu e Indjannan tabata uza antes pa bebe awa fo’i dje.” (Traduccion di R.T.D.) Pa mi tabata algo nobo. Aunke pa mi ta di aplaudi cu, en bes di ta titula of yama cualke actividad continuamente cu expresion na Ingles, ta trata di uza un concepto autenticamente di nos, sea actual of di pasado. Pero, ta parce mi cu den e informacion tin algo incorecto, cu lo mi ke purba drecha siguientemente. Ami conoce como denominacion na Papiamento di Aruba pa e utensilio ey uza den temponan pasa pa nos indigenanan, pero cu te ainda ta uza den nos region na diferente pais, manera Venezuela, Colombia, Mexico etc. (y algun hende aki na Aruba tambe), e dos palabranan TOTOMO of TOTUMO. Pero e no ta un obheto traha di klei, niun ora so! Ata aki diferente splicacion cu ta clarifica un ke otro. Den su buki Coleccion di palabranan poco uza na Papiamento Sra. Lucia Kelly ta skirbi na pagina 117: ‘Totomo – Mita calbas cu nan tawata uza pa come aden (tayo) of pa warda awa. Tambe totumo.’ Den e diccionario Groot Woordenboek Papiaments-Nederlands di e pareha Van Putte-de Windt nos ta haya na pagina 459 e siguiente entradanan: totomo (A) sus, =>: totumo y na totumo (A) sus 1 (Crescentia cujete) bepaalde kalebassoort; 2 uitgeholde kalebas. E (A) ta nifica cu e palabra ta di uzo specifico na Aruba. Den e mesun diccionario nos ta haya e forma uza na Corsou na pag 469: tutumba sus, grote uitgeholde halve kalebas, gebruikt als schep. Mas o menos e mesun informacion nos ta haya tambe den e Dikshonario Papiamentu – Hulandes di Sr. Sidney Joubert. Den e Diccionario Avanza Papiamento – Ingles di Sr. Jossy Mansur ta aparece na pagina 205 e forma: totuma, sustantivo, calabash. E forma aki ta e forma generalmente uza den e paisnan di habla Spaño den nos region. Segun informacion di Sr. Bòi Antoin, gran conocedo di cultura di Boneiro, aya ta yama e artefacto gobi of gogorobí, cu ta uza na Corsou tambe (y antes na Aruba tambe), aunke cu nificacion un tiki diferente. Banda di tur e denominacionnan aki, nos tin tambe e denominacion tapara pa un calbas grandi di cual a saca su shirishiri y ta uza como utensilio. Nos tur conoce e expresion ‘tin un cos den tapara’. Por ta awor algun hende ta haya sa ta kico e palabra tapara ta nifica realmente. Cu esaki mi kier a djis purba mustra cu e palabra totumba (cu no ta aparece den ningun diccionario) no ta esun di uzo general na niun di nos islanan pa defini e utensilio di cushina aludi ni tampoco e no ta un articulo traha di klei. Y cu e medionan di comunicacion, prome cu nan publica algo, mester ta consciente di loke nan ta publica y ta sigur cu loke nan ta publica ta corecto. Tin hopi palabra mas incorectamente uza den nos medionan di comunicacion, y e idea ta pa trata nan den diferente articulo den futuro. Pa loke ta e presentacion di orkesta Oruba mes, mi mester bisa cu e tabata di kita sombre. Bo ta sinti bo orguyoso di mira un grupo di ocho persona ‘hoben’ di Aruba duna un presentacion tur afo, asina profesional y di un nivel cu no mester envidia riba ningun podio internacional. Pabien!