Den momentonan espantoso mundial nos mester para keto un rato y wak atras den pasado.
Kico nos a haci robes, y den kico nos lo mester hinca nos energia y tempo pa evita problemanan mas grandi den futuro.
Hopi hende lo pensa entre otro ariba e 2 gueranan mundial, e guera frieuw, e caida di e mercado financiero ariba Wallstreet y e atake ariba e Twin Towers ariba 11 september 2001.
Tur e momentonan aki tabata tin un effecto grandi y a trece un “ripple effect” cu ne.
Algun di e “ripple”nan aki tabata economico y otronan tabata social.
Tambe localmente tabata tin sucesonan cu a sacudi nos bida.
E Status Aparte di Aruba ta un logro cu te awe nos ta sinti su effecto.
Decisionnan ta wordo tuma a base di emocion y den esey por tin peliger pa futuro scondi aden.
Algun scol ta habri pa 100%, otronan ta parti e klasnan den dos y otro nan ta haci mas tanto posibel pa medio di internet.
Ta necesario pa cuminsa cu enseñansa na un manera of otro pa asina e generacion aki cu ta bai scol no haya un retraso den nan estudio.
Hopi espacio ta wordo duna na e scolnan pa nan mes scohe nan maneho.
Naturalmente nos mester tene cuenta cu e siguridad di e alumnonan y e docentenan pero con e scol ta cumpli cu esaki ta keda na nan. Door di duna espacio na e scolnan ta crea un base den e respectivo scolnan.
Tur scol por check kico ta pas mas miho cerca nan.
Pero duna espacio ta bay man den man cu intrankilidad. Ta falta ainda pa prueba con ta e manera mas miho pa traha.Pa awor e diferente manera pa educa no ta wordo mira como negativo cerca e muchanan y hobennan.
Nos ta den un situacion cu ta cambiando mundo ariba hopi tereno.
Banda di e pandemia nos normanan y balornan ta wordo sacudi te den e nucleo. Adultonan ta papia di discriminacion, politica, corupcion y cultura.
Nos tin preocupacionan directo di entre otro trabao, salario, pago di gastonan fiho y ayudo pa esunan mas vulnerabel den nos comunidad, cualnan ta nos ancianonan, muchanan, esnan desabilita y familianan cu un entrada hopi abou. Banda di esey nos tin miedo pa wak den futuro.
No kier papia mis di e mercado di vivienda, margen nan di interes, companianan cu lo sufri y e mercado laboral. Por mira cu companianan grandi manera Apple y Tesla a sufriendo perdida grandi ariba e mercado di accion. Esaki ta solamente dos compania pero e “snowball effect” ariba e resto di e mercado ta causa problemanan grandi. Na Aruba tambe nos ta mira cambio. Si nos para keto na nos custumber di compra nos ta mira un desplasamento. Hendenan ta anda na un manera mas cauteloso cu placa cu ta drenta. Mas y mas hende ta evita compranan grandi. Asta den e mercado di combustibel nos ta mira e effecto di e temponan bruha aki.
Despues di a conduci un investigacion chiquito na 12 supermercadonan rond Aruba, a ripara algo espantoso. Supermercadonan a mira un bahada den e venta. Ora ta trata come saludabel ta mira cu ta eynan ta purba baha gasto mas.Ta cumpra menos combustibel fresco manera berdura y fruta. Pero tambe benta di carni a baha. Cumpra na bulto ta wordo mira como efficiente. E unico departamento cu a mira un aumento di venta ta e departamento di alcohol. Hendenan ta bebe mas na cas mirando cu esey ta mas barata y tambe door di e diferente medididanan pa bishita bar y café ta haci cos mas dificil. Cu mas consumo di alcohol na cas ta bini mas problema social na cas tambe manera maltrato di mucha y depression. Tur e asuntonan aki lo bai tin un efecto mas despues ariba nos estado di cuido. Ta imposibel pa calcula con grandi e efecto aki lo ta. Nos no sa cua espacio e sector priva lo tin otro aña pa donacionan na fundacionan op nos isla chquito.
Con e fundacionan lo por funciona sin e donacionan aki mirando cu pais Aruba tambe mester hala faha mara ariba tur frontera.
Tur e problemanan aki ta wordo trata den diferente salanan di reunion door di personanan cu ta na poder pa tuma decision ariba esakinan. Cu ayudo financiero for di exterior nos ta spera ariba un bon progreso di e asuntonan y e caminda corecto pa recuperacion. Tur esaki ta parse hopi negativo.
Toch tin oportunidadnan grandi cu lo por wordo gara. Den momentonan caotico por tin desarollo positivo tambe. Reorganisacion di opinionan, un pueblo cu ta para pa un restructuracion di normanan y balornan di e comunidad, custumbernan cultural anticua cu por wordo poni un banda. Por ehempel por pensa aki riba e opinion tocante e dunamento di un “klap di corecion” den educamento di un mucha como e unico manera pa trece structura y orden den hobentud di e mucha.
Awendia nos sa muchu mas tocante e posibilidadnan den educacion di mucha dor di estudionan cu a ser haci. Nos por tuma e oportunidad pa trece un cambio den esaki den comunidad. E pregunta ta si nos normanan y balornan ta nos proprio normanan y balornan, den e epoca aki di influencianan techonologico y di medionan social? Kiko ta nos cultura en realidad? Sinterklaas y Zwarte Piet no ta parti di nos cultura? E celebracion aki ta di e tempo aki, si nos concidera e imagen di discriminacion cu e ta crea? Awor ta e momento adecua pa haci e manera di pensa aki discutible, pa logra kibra cu taboo. E speransa ta cu for di e shinishi di COVID-19 Feniks lo rebiba.
Ora nos ta papia di nos muchanan mi ta mira e derechonan di mucha como e biento magico cu por laga e cosnan bunita florece. E derechonan di mucha a nace despues di un tempo den cual hendenan y hopi mucha a sufri hopi. Despues cu tabata tin hopi trauma. Despues cu generacionan a haya hopi sicatris. Awor nos tin un chens pa usa e derechonan di mucha como e base pa nos comunidad. Nos por usanan pa siña mucha pa usa nan vos, pa duna nan e chens pa participa, pa siña nan con pa siña di nan foutnan, pero tambe pa informa adulto e dicon e derechonan aki a wordo traha, pa evita repiticion di fayo y pa evita fayonan nobo.
E derechonan di mucha no tey solamente pa e muchanan, nan tey pa e futuro di nos tur. Un bon conocemento di e derechonan di mucha ta un “must” pa tur professional ariba e tereno social y educativo. Esaki mi no ta mira bek den e cultura di nos isla y tampoco den esun di nos hermana islanan den Reino. Laga e derechonan di mucha sirbi como e fundeshi den e renobacion di nos estado di cuido.