Pa algun tempo caba tin preparacionan ta ser haci pa yega na un ortografia uniforme pa e tres islanan ABC. Diferente charla a ser teni pa duna informacion over e.o. origen di Papiamento y hasta un simposio a ser organisa na Den Haag cu prof. Eva Eckrammer di Universidad di Mannheim como oradora. Riba mesa tin un proposicion di sr. F. de Haas formula den e documento ‘Proposal for a unified spelling of Papiamento’, den cual e ta lansa un sugerencia pa yega na un solo ortografia pa e islanan Aruba, Boneiro y Corsou. Den esaki mester bisa cu e sugerencia di sr. F. de Haas ta basa riba un inicitiativa di Fd. SPLIKA. Ta e intencion pa dicho proposicion keda trata durante un conferencia na luna di december proximo na Corsou.
Linguismo
Linguismo ta un area di ciencia cu conoce cierto reglanan, sin embargo den cierto caso ta aplica reglanan cu no ta consistente. Ora cu ta lansa un sugerencia como tal manera esun di Fd. SPLIKA mester tene cuenta cu diferente aspectonan y no solamente esun linguistico. Den esaki ta riparabel e falta di un contexto mas amplio (politico-huridico), den cual mester pone dicho ponencia di un ortografia uniforme pa yega na un decision cu ta cumbeni e islanan. Entre otro mester a averigua si na e momentonan aki ta necesario y oportuno pa bin cu un ortografia uniforme pa e islanan ABC. Sin mas esnan cu a tuma e iniciativa ta basa nan mes riba e aspecto financiero, aunke no substancia cu cifras, cual defacto por ta un motibo pa considera un ke otro. Un otro argumento cu ta ser uza ta cu e mercado na Corsou lo habri pa e autornan di Aruba. E caso di Hulanda y Belgica ta comproba cu na Hulanda nan no ta lesa buki di autornan Belgicano, aunke tur dos ta comunica na Hulandes.
Idioma, cultura y identidad
E relacion entre idioma, cultura y identidad ta comparabel cu esun di un relacion simbiotico. Un idioma ta percura cu un cultura por ser transmiti y expresa den bida diario. Di otro banda cultura ta e awa di bida den cual un idioma ta haña bida dor di expresa bo mes y comunica den e idioma. Idioma y cultura conhuntamente ta defini bo identidad, esta ken bo ta y ken bo ta representa. Sin un idioma cu bo ta identifica bo mes cu ne, no por papia di un identidad cultural. Identidad nos mester considera como un deseo pa ta pertenece na un pais, e deseo di ser reconoci, un sentimento di ta proteha y un deseo di progresa den e sociedad cu bo ta bibando.
Inventa pa inventa
Un ortografia mester sirbi e triangulo idioma – cultura – identidad y cada uno mester reinforsa otro. Naturalmente cu un di e pilarnan aki no por traha contra-productivo na otro, mas bien mester tin un efecto di reforsa otro, den cual no solamente e tin e funcion di carga pero di engrandece esaki. Den un comunidad den cual e populacion ta identifica su mes cu un region, hustamente e ortografia mester fungi como un instrumento pa refleha esaki. Hopi expertonan ta acepta cu Papiamento ta un idioma cu a nace for di Spaño y Portugues, cu elementonan Africano. Sin embargo un idioma no mester keda transforma di un manera cu bo no ta capta di biaha kico ta scirbi riba papel. Y bo mester lesa e palabra dos pa tres biaha prome cu bo bin riba e idea ta kico nan lo ke men.
Problema cu Fonologia den enseñanza
Pa añas linguistanan a sigui e pensamento cu fonologia ta e manera mas adecua pa siña un lenga, pero realidad a demostra di ta otro. Den su investigacion ‘Ortografia di Papiamentu na skol sekundario’ cu sr. R. Severing a tene na aña 2011 bou di alumnonan di klas 1-5 di havo y di klas 1-5 di vwo a sali na cla cu mayoria di alumnonan ta considera e ortografia fonologico sea masha dificil of dificil. Cu e resultado aki mester tene na cuenta cu desde 1992 ora un alumno drenta scol secundario ya caba e tin seis aña ta practicando e ortografia fonologico. Pues nos ta referiendo na un grupo di alumnonan di Havo/Vwo cu tin bastante aña ta experimentando cu e ortografia fonologico y cu ainda ta score malo. E scorenan en general ta varia entre 62.0% y 75.7%, pues cu ta indicativo cu pa futuro no por sigui mantene e ortografia fonologico na Corsou y Boneiro. Sin embargo e dos islanan ta keda liber pa scohe pa un adaptacion di nan ortografia cu actualmente ta contene demasiado accento skerpi.
Experimento
E problema cu e ortografia fonologico ta cu manera bo ta scucha e zonido di un palabra, bo ta scirbi esaki. Linguista I. van Putte-de Windt y F. van Putte den un critica riba e buki di Oro ta uza e ehempel di e palabra na Ingles showcase cu por ser pronuncia na diferente manera como shokes y shokeis. Awor via di un Ley bo no por bay impone cu ta sukú bo mester scucha y scirbi, mientras na Aruba ta custuma di uza e palabra scuridad. Y hustamente esaki ta loke mester ser evita cu ta bay experimenta cu un ortografia uniforme pa e tres islanan, mientras cu sa di antemano cu esaki lo resulta den un fracaso. Un experimento asina lo trece un aumento di problema den enseñanza y cu ne un desperdicio di talentonan cu dificilmente e retraso pa cu nos manpower-planning por recupera den un periodo di dos decada. Na e conferencia di december lo ta bon pa e linguistanan opta pa e ortografia etymologico.