Den e mundo moderno, pa tur cos dokter-, sicologo-, psikiatranan, tur ta pone un label ariba dje. Asina tambe ta haya Autismo, ADHD, Dislexia. Tur esaki nan ta cay den un mesun spectrum. Den e prome serie di tres articulo, lo bay un poco mas profundo den con por cambia e stigmatismo cu tin pa cu nan.
NEURODIVERSIDAD
Hopi ta compar’e cu e lucha pa e derechonan di e comunidad LGBTQ of di e Afroamericanonan. E ta propone e reconocemento di diferencianan neurologico congenita, respet pa individuonan sin papia di e necesidad di un cura. Experto Devon MacEachron ta splica.
E psicologo Devon MacEachron, specialista di muchanan cu conexionann diferente manera autismo of Atention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) no ta gusta uza e palabra ‘disfuncional’. Lenguaje, den su opinion, ta particularmente importante ora cu ta purba pone un label na un persona. Na Merca, un den cada 59 mucha ta wordo gelabel cu autismo y ADHD 6,1 miyon mucha.
—Dis- ta nifica no, sin, menos. Describi un persona como “discapacita” ta implica cu e no tin capacidad. Describi un persona como “disfuncional” ta nifica cu e no ta funciona. Kisas no tur cos ta marcha perfectamente pa e individuonan atipico, pero pa describinan den terminonan asina negativo no ta yudanan haya of desaroya loke nan tin “capacidad” pe.
Den su practica na New York, e psicologo no tin problema den uza e terminonan aki cu e fin di diagnostica un pashent na e sistema di salud, “pa hende haya e servicio cu nan mester”. Pero den su consultorio y den su bida e ta prefera pa cambia e terminonan di conversion. E ta un representante di e movimento di neurodiversidadd, cual e ta considera cu personanan cu autismo, dislexia, ADHD y Asperger syndrome ta forma un minoria social.
“Ora cu nos pensa den diversidad, mayoria di nos ta pensa den cosnan manera diferencianan etnico of di orientacion sexual. Pero ta existi ora forma di diversidad cu kisas nos ta ignora: neurodiversidad”, MacEachron a splica. “Poco atencion ta wordo duna pa acepta hendenan cu tin mentenan neurologicamente diferente cu esun di nos, pa cual nan no ta haya e atencion pa yudanan descubri y celebra nan puntonan fuerte, nan ta ricib poco atencion pa yudanan haya un luga den sociedad cu ta balora nan diferencianan”.
E mente autista, por ehempel, tin e capacidad inusual pa detecta patronchi, algo cu e industria tecnlogico ta balora hopi. E por concentra na un manera hopi mas intenso cu e mente comun, e por experimenta sensacionnan mas profundo. Mirando cu autismo ta un spectrum, ta haya casonan extremo tambe caminda cu e personanan no por papia of nan mester di yudansa pa nan funciona normal.
“Cada moneda tin dos cara”, MacEachron a sigui bisa. Den su opinion, e cara di e puntonan fuerte y e interesnan special mester di mas atencion.
Tin hopi mas hende eyfornan cu ta kere cu e perspectiva dominante ta stigmatisa mas cu nan ta yuda.
Neurodiversidad: movimiento y concepto
E termino aki a bira popular 10 aña pasa y a nace 10 aña prome cue sey. Den Look Me in the Eye: My Life with Asperger’s, su best-seller di 2007, John Elder Robison a conta di su bida cu Asperger. “E neurodiversidad ta e reconocimento di e diferencianan neurologico congenito”, el a conta na The Washington Post. “E diferencianan aki ta un don y un discapacidad. Sociedad mester di hendenan cu ta pensa di un manera excepcional cu ta produci diversidad na mundo”.
E palabra a wordo uza pa prome biaha door di e sociologo Australiano, Judy Singer, “Why Can’t You be Normal for Once in Your Life?” , un capitulo di su tesis di graduacion scirbi entre 1996 y 1998, doctorado escrita entre 1996 y 1998, Disability Discourse. El a describi e “diversidad neurologico, of neurdiversidad”, como un “punto extra agrega na e categorianan politico ya familiar di clase, genero of etnico”. El a bisa: “E ascenso di neurodiversidad ta un paso mas aleu di e fragmentacion postmoderno”.
MacEachron ta di acuerdo cu eaki: “Si, mi ta kere cu ta mescos den e sentido di defini e persona. E diversidad di e conexionnan celebral. Cu frecuencia ta scondi, e no ta perceptibel na e bista manera e genero of e etnia. Pero, asina mes, e personanan ta wordo categorisa y ta wordo husga pa e label cual ta wordo aplica na nan”.