Un simpel “bon dia” y “bon tardi”. Si uza e palabranan aki cu e mucha cu a pasa dilanti bo cas sin cuminda, e mucha mes ta corda su otro dia pa bisa “hallo”. Asina simpel e ta pa e ser humano di cualkier edad, for di mucha te adulto, pa ta “social”, reconociendo y expresando cu e ta parti di un comunidad. Un saludo cu respet di ser humano pa ser humano ta forma un parti di e base di “ta social” y tambe ta unda e proceso di resocialisacion di detenidonan den KIA ta cuminsa.
Debby Gumbs, kende ta “medewerker scholing en vorming” trahando na Korrektie Institutuut Aruba (KIA) pa casi 12 aña, ta splica cu entusiasmo tocante di e programa nobo di resocialisacion, reintegracion y educacion cu ta desaroyando na KIA. Nan ta discuti y siña tocante disciplina, reglanan y con pa anda cu otro. Mayoria di e detenidonan a siña tur e puntonan aki tempo nan ta chikito, pero mester di un guia pa refina nan habilidadnan. Respet pa otro ta central den e proceso.
E implementacion di e programa aki a cuminsa caba, y ta encera cuater curso cu ta wordo organisa cu colaboracion di DTI y Enseñansa pa Empleo: lassen (welder), pipefitting, electro y automonteur. E cursista ta ricibi un certificado di Enseñansa pa Empleo (EPE) despues cu e completa e curso.
Cada curso ta inclui un parti di teoria y un parti practico. A nota cu hopi cursista tin dificultad cu e parti teoretico, pa cual EPE ta exigi entre 20 pa 30 ora pa cada curso. Aki ta unda cu e personal di KIA encarga cu e educacion y formacion ta pone extra di nan parti pa e cursista keda motiva, cumpli y logra su certificado, cual ta reconoci pa negoshinan y instancianan na Aruba.
E cursonan ta tuma luga di dialuna pa diabierna y tin algun les mainta y otronan ta programa pa atardi. Cada bes entre 70 pa 80 persona ta bezig cu un of otro parti di nan proceso di desaroyo. Generalmente e lesnan tin un duracion di tres ora y mey pa cuater ora.
KIA kier mas “success stories”, Debby Gumbs a laga sa. E ta splica cu a cuminsa cu un programa piloto, unda cu ta trahando cu e hobennan entre 15 pa 19 aña di edad, como cu nan ta forma parti di e futuro di Aruba.
No tur ex-detenido ta recuri bek na crimen, y tin suficiente storia di exito pa comparti. Hobennan cu ta na nivel di MAVO cu no a caba scol ta logra nan diploma pa medio di examenbureau y un grupo di docente cu ta traha cu nan. Ademas, tin hobennan cu ta bay ainda mas leu; nan ta sali for di KIA cu nan diploma di HAVO den nan man.
Gumbs ta agrega cu e ta contento ora e topa ex-detenidonan trahando como waiter, handy man, na WEB, y den otro trabaonan; nan ta cambia, nan ta haci un bon esfuerso probechando di oportunidadnan cu a haya den KIA y nan ta skirbi nan mesun storia di exito.
E largura di su sentencia ta determina tambe cua cursonan e persona por tuma, como cu no ta deseabel pa un persona cuminsa un curso y despues e no por cab’e como cu e ta bayendo cas. Hopi detenido cu no ta keda KIA pa un tempo largo tin oportunidad pa tuma e curso di pipefitting, cual no ta uno largo.
E seleccion di e cursistanan y nan orario ta bay a base di conseho di e hefenan di departamentonan, como cu tin cu tene cuenta cu relacionnan entre e detenidonan y tin di nan cu no por ta hunto den e mesun espacio pa motibonan di siguridad.
E programa di reintegracion tambe ta bastante amplio. E ta diseña pa prepara e detenido pa e tin e instrumento y habilidadnan pa reintegra den comunidad.
Hecho ta cu ta dificil pa kita e stigma cu ta existi rond di un persona cu a keda deteni. P’esey KIA ta traha cu otro diensten di gobierno, manera asuntonan social y fundacionnan manera FCCA pa yuda nan yega na trabao y un luga pa biba. Tambe nan ta atende les tocante con pa prepara pa un entrevista pa trabao, con pa anda den e entrevista, y con pa traha un CV.
Francis Franken, ta agrega cu sa haya asistencia tambe di Chido Henriquez di Enseñansa pa Empleo den e proceso pa yuda e ex-detenido cu a logra su diploma haya un trabao.
Gumbs ta di opinion cu en general e parti social na Aruba mester wordo re-enforsa, mester haci mas pa hubentud. El a observa cu no tin un “vangnet” pa hubentud y gobierno y e comunidad mester ofrece nan un poco mas sosten, sea den forma di deporte of otro actividad.
Bida no ta bay scol y bin cas, mester tin otro actividad unda ta pone e mucha central pa asina forma un persona “well rounded” den comunidad.
Gumbs ta reconoce cu e enfasis awendia no ta riba e mayornan so, pero henter e comunidad por participa na e proceso di desaroyo di e hoben, incluyendo un bon coach, un bon juffrouw, y cada ciudadano. Simplemente door di bisa “bon dia” na un mucha canando riba caya cu no a saluda, e mucha ta bira y keda consciente di esunnan rond di dje, y e mes ta bisa “bon dia” e siguiente biaha.
Nos tur tin cu pone man na obra pa yuda nos hubentud, pasobra nan ta di nos, Gumbs a conclui bisando.
Francis Franken ta contento cu Director di KIA, Rocco Tjon, ta brinda su sosten pa inclui vooral e hobennan den trabao den werkplaats. E ta di opinion cu e trabao den werkplaats no ta solamente parti di nan formacion, pero ta un oportunidad pa papia cu nan y motiva nan, encurasha nan y duna nan conseho.
El a expresa cu ohala tur caminda por tabatin e gana pa yuda e hobennan den nan proceso di reintegracion despues cu nan completa nan castigo.
Riba dia 24 di oktober e prome tres lesnan ta cuminsa.
Manuel Salazar tin 23 aña di servicio na KIA y ta werkmeester den e werkplaats. E ta siña e hobennan con pa arma un auto for di “parts” te na e ultimo tokenan, incluyendo spuitmento di e autonan. E ta duna les di electro tambe.
Salazar ta remarca cu e detenido ta beneficia di e certificado pa yuda nan haya trabao, sinembargo hopi biaha nan no ta compronde pakico nan mester haya un “papel”, esta e certificado.
E ta di opinion cu e parti social tambe ta hopi importante, pues ora cu e hobennan ta cerca dje den werkplaats, nan ta haya un chens pa combersa y asina ta saca afo tambe unda nan ta pega cu nan educacion y kico por haci pa yuda nan.
Mayoria di e detenidonan ta bon den e parti di habilidad, nan ta “handy” y tin gana di siña y cambia nan bida. E gana t’ey, segun Salazar, y pues e ta agrega na loke Gumbs a bisa, cu e personal ta haci di nan parti pa yuda nan cu e parti teoretico pa nan por logra “slaag” pa e parti ey di e curso.
Salazar ta bisa cu “ta great” pa topa e personanan cu a traha cun’e den werkplaats, y pa mira cu hopi di nan tin gana pa sigui bay dilanti, asina su mesun gana y motivacion pa sigui traha cu otronan ta keda halto tambe.
Un funcion importante di e werkplaats ta e formacion di e persona y su relacion cu otro persona, nan ta cera amistad cu otro, y ta siña traha den team, y asina nan ta compronde tambe cu ora cu nan bay traha pa un compania nan por y sa con pa traha den un team.
Un di e desaroyonan nobo cu Salazar ta contento cun’e ta cu porfin a logra pa haya ofrece e hendenan muhe tambe un oportunidad pa traha den werkplaats, y nan ta haciendo uzo di e oportunidad aki cu entusiasmo.