Awendia nos no por imagina nos bida personal ni profesional sin di ta conecta cu otro y cu mundo. E telefoon pega na e muraya di cushina na cas ya no tey mas. Awe nos ta E-mail, Text, Whatsapp, Telegram, Messenger y mucho mas pa comunica cu otro. Tur esaki tawata parti di e evolucion y desaroyo cu mundo a pasa y ta pasando aden. Esaki pa nos di un parti a wordo stimula y a bira acesible desde e momento cu na 2003 Digicel a bira parti di e comunidad di Aruba y a cuminsa ofrece un alternative pa telefonia mobil. Ora esaki a pasa nos por a wak con a nivel di e producto, servicio, variedad y eficiencia y a subi y di otro banda prijsnan nan a baha. E beneficionan a wordo sinti door di nos tur.
E impacto economico tambe tabata visible y ta visible te cu dia di awe. Wak cuanto negoshi tin awe cu e tempo ey no tabata ni existi cu ta bende servicio di comunicacion of un servicio relaciona cu esaki? Wak cuanto hende awe ta ocupa un funcion den e area di comunicacion cu antes no tawata conoci. E tienda specialisa pa benta of acesorio di telefono mobil celular, tambe e companianan di carga, transporte y logistica. Pero tambe ariba tereno di promocion, mercadeo incluyendo social media y e cantidad di persona cu ta biba di esaki. Pa no keda sin menciona contratista, architeco y ingeniero ora cu mester traha e infrastructura necesario.
Nos muchanan awendia ta siña Ingles door di ta online mas lihe cu nan ta siñe na school mes. Kisas na mes manera cu hopi di nos a siña papia Spaño e tempo ey mirando canal 10 y canal 12 – promer cu nos a conoce cable.
Na e momento aki kisas nos pais ta pasando den momentonan dificil. Pero na mes momento nos por wak cu tin plan riba mesa pa diversifica economia y innova nos pais. Un bon ehempel ta riba e tereno di e-government e programanan organisa door di Aruba su prome Chief Innovation Officer. Sector priva no a keda atras y awendia tanto tiendanan, mayoristanan y prestadonan di servicio manera notario, accountant, doctor pero tambe fotografo, musico y periodistanan ta depende mas y mas ariba e celular of e computer conecta online pa haci nan trabou.
Nos trabou awendia mas y mas ta den e “Cloud” y menos ariba papel. Esaki por ciereto ta yuda nos medio ambiente. E dependencia riba Internet of “Cloud” aki ta visible ora tin un interupcion di coriente of Internet. Systemanan ta cay y trabou ta dal para di biaha. Douane ta un bon ehempel cu ta funciona full online. Sin coriente of Internet, carga no por wordo saca di waf. Sin e carga aki e mayorista, e supermercado, e restaurant ni e hotel por haya producto.
Consecuentemente esakinan ta trece stagnacion di imediato pa nos economia. P’esey ta importante pa tanto e sector publico como tambe e sector priva nos scolnan pa tin un infrastrcutura adecuado di comunicacion di cual ta uza mas cu un operador, mas cu un systema di back-up pa asina por mantene e systema funcionando den un forma optimal of minimalisa e riesgo di cual kier “down time”. Esaki ta conta specialmente pa nos sectornan critico manera nos systema bancario, nos aeropuerto, nos waf, nos departamento di impuesto y tur otro departamento publico cu tey pa sirbi e publico.
E infrastructura ta algo indispensabel pa cualkier iniciativa di e-government y pa duna e sector priva espacio pa sigui desaroya.
Aruba mester por ofrece e servicio di Fiber Pa Bo Cas na e comunidad. Dicon?
Pasobra esey lo brinda conectividad y capacidad cu velocidadnan di mas cu 100 biaha compara cu e systema tradicional basa riba waya di koper of mobil. Ta demostra mundialmente cu Fiber pa bo cas tin un impacto positivo directo ariba e crecemento economico. Marca mi palabranan:
“E futuro di Aruba ta e fiber bou di nos tera”.
Estudionan ta mustra esaki. Por referi na estudionan haci door di entre www.OECD.org e mesun organisacion bou di cual su mandato nos systema financiero a wordo diseña pa combati labameneto di placa. Cu otro palabra un organisacion cu Aruba ya ta parti di dje y cu ta wordo respeta. Tambe por referi na estudionan haci door di www.ITU.org, Internacional Telecomunicacionn Union (ITU). Ademas tin un cantidad di estudionan haci den paisnan rond mundo cu tin areanan rural, ciudadnan chickito y tambe ciudadnan metropolitano y e conclusion cu nan ta yega ta mescos:
“Fiber Pa Bo Cas ta un catalizador pa crecemento economico”
Cifranan ta mustra cu en crecemento di 10% den aceso na conectividad di Fiber Pa Bo Cas ta hiba na un crecemento di 3% den en GDP den un pais. Si na Aruba nos logra mita di esaki pa aña mes nos ta papia di un impulse signifcante pa nos economia. Un impluso sin cu esaki mester crusa e moratorio ariba hotel pero cu lo duna un sosten na e sector hotelero.
E crecemento aki lo no bay a costo di fondonan publico of tin un impacto ariba e prosupuesto di nos pais. Esaki pasobra e Fiber Pa Bo Cas ta un inversion priva. Parti di beneficio aski ta inclui trabounan cu Fiber Pa Bo Cas ta trece cu ne cu por crea oportunidad pa graduadonan di EPI Ciencia & Technologia, Economia, Scol Pa Ofishi, Mavo, Havo, VWO, Facultad Economico Financiero di Universidad di Aruba sin conta e hands-on-the-job-training cu otro contratistanan of prestado di servicio lo sa di duna.
Nos Arubano semper tin mira pa futuro, nos ta wak mas dilanti y ta pesey nos lo sa di adapta Fiber Pa Bo Cas pa haci nos pais ‘Future Proof”. Nos mester ta cla pa implementa technologia nobo of nos lo stagna nos desaroyo y esun di nos jiunan. Desaroyo manera 5G, centronan di data (“Data-Centers”), telemedicine, impuesto automatisa na fin di dia no por wordo implementa of den un forma optimal si nos como pais no tin e infrastrcutura adecua pa esaki. E promer paso ta e esun di mas importante den e proceso aki.
Cu esaki mi kier a ilustra un tiki di e pakico mi vision como ex-fundador y actual director di Digcel pero tambe mi vision como persona, como tata, como yui, como parti di e sector priva y mas aun como un Arubano cu kier lo mihor pa su pais y cu kier wak e desaroyo di Fiber Pa Bo Cas bira un realidad pa Aruba. Tur esaki teniendo na cuenta cu e maneho cu gobierno mes a stipula na den pasado pa cu un liberacion gradual di e mercado di telecomunicacion cu entre tanto a keda realisa algun aña atras caba.
Na e momento cu Digicel haña e concesionan necesario di e mandatario encarga cu Telecomunicacion na Aruba, nos lo duna di nos parti y junto wak Aruba tuma un “giant leap” pa futuro, cu lo cuminsa prepara pa crecemento economico y nos lo a sa di haci Aruba “future proof”.