Dialuna a duna e pashent e importancia cu e merece den henter e cuido di e malesa di diabetico. Dr. Sharlin Vis, di Fundacion Diabetico Aruba a bisa cu pa hopi aña caba ta organisando e cuido, e manera con ta trata e pashent cu diabetisch.
Un pashent diabetico, manera tur otro malesa cronico, mester tin hopi cos na ordo. Nan a uza un modelo yama “Cronic Care Model”, pa guia con pa organisa e cuido pa pashentnan cu diabetisch y tambe pashentnan cu malesanan cardiovascular (CRM).
Pero awo e focus ta ariba e organisacion di cuido di pashentnan cu diabetisch. Tin algun cos cu mester ta na ordo. Mester tin un protocol cu henter e isla ta uza, pa papia e mesun idioma, con ta bay haci e cuido aki, riba area ‘evidence based’ y con pa handle, pa loke ta remedi, con pa trata e malesa, complicacionnan, zorg pa tur hende ta haya e mesun cuido.
E di dos punto importante, ta cu tur e trahadonan ariba e tereno aki na ordo, tin suficiente dokter di cas, tin Praktijk Ondersteuner (POH), tin cooperacion cu internistanan, dokternan di wowo, dietistanan, cu ImSan, cu ta e centro diabetico, cu tin pedoterapeut, dokternan cu ta check complicacion di riñon y di wowo. Y un otro tarea hopi importante, ta e pashent. Por desaroya asina hopi cos pa cuido di e pashent, pero si e pashent no sa con pa anda cu e males, pa e cuida su mes, con pa traha ariba factornan di riesgo, e ora ta keda mesun leu.
Tin cu traha hopi ariba un programa con pa comunica bon cu e pashent, con por empodera e pashent, pa dun’e forsa y sabiduria, e confiansa den su mes y con pa haci cambio den su estilo di bida.
Antes, dr. Vis semper tabata bisa e pashent cu sea e tin cu baha peso of tin cu baha e cantidad di carbohidrato cu tin di come, pero esey ta hopi vago. Si no siñ’e, mes leu e ta keda.
A cuminsa cu’n curso, unda cu lo train e dunadonan di cuido, cu ta un grupo hopi mixto di profesionalnan di cuido, e.o. dietista, apotheker, POH-nan pa siñanan e metodo aki y cu e metodo aki lo bay duna un educacion, un curso na e pashentnan di diabetico. Lo cuminsa prome cu’n grupo di entre 300 cu 400 pashent. Y ta spera cu a lo largo, cu tur pashent, ya cu tin al menos 8 mil pashent diabetico na Aruba. E speransa ta cu tur por haya e educacion y training aki, pa nan mes tin nan malesa tambe na prome luga y con nan mes por haci e cambionan cu ta pas den nan situacion. No ta tur hende ta mescos, no ta tur hende mester mesun advies, kier haci esaki cu e pashent para central. Esey ta loke ta mik pe, pa 2 aña.
Na e curso aki ta mara un poco investigacion, ta midi cierto parametronan, p.e. e sucu, presion, peso. Tambe ta uza un paar di tecnica di investigacion pa wak con e comportamento di e hende ta cambia, y esaki ta bay den cooperacion cu Universidad di Aruba pa midi e efecto di e intervencion aki.
Naturalmente e programa aki ta uno cu ta ‘evidence based’ cu a bin for di Inglatera pa Hulanda y di Hulanda pa Aruba. Ta traha tambe cu VUC Amsterdam. Ta bay haci uzo di nan experticio no solamente pa duna e curso, pero tambe lo haci un investigacion di su efectonan na Aruba y cual ta e cambionan cu mester wordo haci pa e fit den nos cultura tambe, segun Sra. Sharline Vis.
Mirando cu ya caba tin 8 mil pashent diabetico, dr. Vis a splica cu nan ta trahando ariba iniciativanan di dokternan di cas y fundacion diabetico, y ta wak iniciativanan den comunidad, pero tin cu focus ariba estilo di bida.
Den nos infrastructura tin hopi facilidad pa e hendenan cu ta diabetico y tambe e diabetico. Loke kier ta pa preveni cu ta haya diabetisch, esaki ta pa tin miho control ariba estilo di bida. Mester siña con pa come mas saludabel, y ta bezig cu e prevencion primario, ariba luganan strategico pa check hendenan nan peso, presion, etc. Pero tambe ta wak cu tin e Linear Park, parke Jaburibari unda cu por wak mas hende ta cana, y por wak cu e conscientisacion a bira poco mas grandi. Ta proyectonan cu tiki tiki ta bin na vigor, pero cu mester amplia mas. Mester cuminsa na e muchanan jong, cu lo mester bin cu’n mentalidad mas fiha ariba un miho estilo di bida. Y tambe e mayornan na cas pa tuma un bon decision pa e educacion di e yiu. E educacion ta pa come mas saludabel, lanta mas trempan pa traha un sandwich mas saludabel, dun’e desayuno y zorg pa e yiu haci un tiki sport. No por tira e responsabilidad aki solamente ariba gobierno, dokter, instancianan, e mayor mes tin responsabilidad den esaki. Y mester tin mas disciplina propio. Mester bin un cambio, e not a bay ta di anochi pa mainta, e ta tuma su tempo. Pero mester crea consciencia pa bin cu e cambionan necesario.