Skirbi pa drs. Melva Croes-Yánez (presidente di Fundacion Alzheimer Aruba)
Nos tur ta conoce of ta familiar cu racismo y sexismo, pero con ta para cu “discriminacion pa edad” of edadismo? Discriminacion pa edad (‘ageism’) a ser defini na idioma Ingles pa prome biaha na 1968 pa Dr. Robert Butler como un stereotipo sistematico y discriminacion contra hende pa motibo di su edad. Ora un hende topa cu otro y kier socialisa, ta normal
y casi automaticamente cu e lo bay en busca di 3 cos, esta: 1. rasa, 2. genero y 3. edad. Hende ta haci esaki pa por categorisay diferencia entre hende y defini e hende aki mentalmente pa entre otro corda detayes di e persona. Esaki ta algo humano y parti di
socialisacion y tambe ta sosode ora hende describi un otro hende. Como adulto nos tur mester por sa cu prehuicio pa motibo di rasa y genero, generalmente no ta wordo tolera. Ora un hende conta un chiste racial of haci bofon di (por ehempel) un hende muher, por lo general esaki no ta wordo acepta mas y hende lo por hala bo atencion cu esaki no ta algo pret.
Awo, kico lo sosede ora bo haci un chansa of remarca tocante edad? Pa un of otro motibo, nos comunidad di awendia no a pone un tabu riba e tipo particular aki di prehuicio. Den tienda por mira tarheta di cumpleaño unda ta burla, ridiculisa of humilia e persona pa su edad riba dia di su cumpleaño; sa pasa cu ta bisti e pensionado strik den cabey, pechi di payaso y/of ta pone e potretnan aki riba social media, pa ‘like’ y ‘share’ cu expression “tutu”.
Edadismo den comunidad: Den comunidad tambe ta existi stereotipo pa esnan di edad halto. Algun stereotipo comun, coriente y eroneo ta cu e hendenan aki ta: lubida, tin Alzheimer, no ta mira of tende bon, no ta bon di cabes, ta físicamente fragil of debil, ta terco, no flexibel, ta chapo, no por siña cosnan nobo, etc. Tambe tin tendencia di interpreta bay cu pensioen como bay sinta na cas y laga trabou pa e hobennan, tambe cu asina un pensionado cuminsa lubida cu mester cuminsa inscribi’e na un cas di cuido. Den mundo di negoshi sa pasa cu ora un pensionado no kier haci uso di tecnologia (manera ‘online banking’) e hende aki sa wordo marca como di no ta capaz y ta wordo conseha na un familiar pa cuminsa pensa pon’e bou curatela. Ora ta depende di ayudo di otronan pa su cuido, e comunicacion sa bay over di e grandi den su presencia (riba cama, etc.) en bes dirigi palabra n’e y ta haci como si fuera e no por compronde toch. Ora un hende baha cu pensioen no sa permiti’e traha mas, ni eherce su profesion, esaki maske e ta vital ainda, etc.
Edadismo den Social Media: Den su articulo “Facebook as a Site for Negative Age Stereotypes”, profesor Becca Levy a studia paginanan di facebook y a encontra opinionan extremadamente negativo y cruel dirigi contra envehecimento. Por Google y lesa e articulonan interesante di profesor Becca Levy aki. Edadismo na pia di trabou: E forma di discriminacion aki ta esun mas dificil pa esnan cu ainda ta traha. Ainda tin paisnan sin leynan pa proteha pensionadonan contra discriminacion na pia di trabou. E Edadismo aki ta trata di esnan cu no tin un entrada pa por alcansa pa por hiba un bida digno.
Esnan cu edad riba 45 aña y tin un trabou, mester tene cuenta cu si perde su trabou, lo bira masha dificil pa haya otro trabou. Y ta duna preferencia na esnan mas hoben cu no mester paganan pa experiencia.
Den bida diario tin hopi hende di edad halto cu experiencia, inteligencia, sabiduria, resiliencia emocional, perspectiva, talento y tempo pa dedica den comunidad. Y no ta tur di esnan mas hoben ta posee e calidadnan aki.
Edadismo y atencion medico: Aunke enbehecimento ta un factor di riesgo di hopi sorto di enfermedad serca esnan di tercer edad, cu riba dje tambe por tin condicionnan cronico y generalmente ta prefera di inverti den investigacion y testmento di remedi pa esnan mas hoben.
Tambe ta conoci cu facilidadnan diseña pa cuido di esnan di tercer edad, ta pober den cumpli cu e standardnan basico y tambe ta probabel di carece di personal capacita. Ta consehabel pa evalua diferente facilidad di cuido su standard minimo prome cu tuma deciscion pa pone un ser keri eyden.
E trato di un anciano den ICU den hospital tambe ta diferencia hopi, unda ta haci mas esfuerso pa scapa bida di e hoben compara cu e bida di e anciano.
Screenmento pa cancer di pecho ta sosede mas tanto serca muhernan hoben cu riba esnan ariba di 65 aña di edad, maske cu ta conoci cu ta hustamente esnan ariba di 65 aña ta esnan cu tin mas probabilidad pa tin cancer di pecho.
Tin medicina cu no a wordo getest pa uso serca anciano y cu por tin un diferente efecto riba e persona. P’esey hopi biaha ta consehabel pa check remedinan cu por forma problema pa anciano. Autopercepcion di enbehecimento: Tin indicacion cu esnan cu tin un punto di bista positivo tocante enbehecimento ta biba mas largo (7,5 aña) compara cu esnan cu un punto di bista negativo tocante enbehecimento. Tambe tin indicacion cu esnan positivo tocante enbehecimento, tin menos discapacidad. Profesor Becca Levy ta conclui cu ta e poder di pensamento positivo ta loke ta duna resultadonan real. Si esnan cu ta enbehece mira e edad y enbehecemento den un forma favorabel, nan por mantene un bon salud pa mas tempo.
Kico por haci den caso di edadismo?
Na prome luga bo por cuminisa mira edad den forma positivo, tanto serca bo mes como pa esnan alrededor di bo. Ora enfoca riba e aspectonan positivo di enbehecimento y mira esun di bo mes di manera positivo, no solamente lo bo yuda esnan rondo di bo, sino tambe lo bo mehora bo posibilidadnan di tin un bon salud.
Si un dokter ta parce di no ta altanto di con un medicamento por afecta un persona di tercer edad of e medicina no ta duna e efecto pa cura loke abo of bo ser keri ta sinti, papia cu ne of busca un segundo opinion (por ehempel: serca bo boticario cu sa hopi di medicina) tambe por busca e nomber y e compania cu a fabrica e medicina y purba haci un propio investigacion di e medicina.
Ora mira of scucha cu un hende ta burla di un persona di tercer edad, yama su atencion riba esaki. Si ta trata di un discriminacion real na pia di trabou of otro luga, conoce bo derecho! Si bo ta di opinion cu bo tin un keho grave, papia cu un abogado (liber).
Riba mundo e cantidad di baby boomers ta mas grandi cu e cantidad di hobennan.
Tanten cu no tin leynan pa proteha anciano, e caminda por mustra largo, pero no imposibel, pa combati discriminacion pa edad of edadismo. Un cos ta sigur: Edadismo ta e unico “ismo” cu nos tur (si nos tin e suerte anto…) por experiencia. Tin hende cu (t)a cambia di sexo! Tin hende cu (t)a cambia color di nan cuero y hasta nan rasa…. Un cos ta sigur, nos tur lo (por) bira anciano.
ENBEHECE TA UN PRIVILEGIO