Riba Dia Mundial contra Abuso di Anciano, Fundacion Alzheimer Aruba (F.A.A.), mediante su proyecto STOP ABUSO DI ANCIANO, e aña aki ta enfoca rib’e forma di abuso di anciano cu NO ta wordo mira como abuso, ta wordo bagatelisa of te hasta ta wordo mira como normal, comun y coriente. Aki ta trata di Discriminacion pa motibo di edad.
Bo tabata sa cu cada seconde dos persona na mundo ta cumpli 60 aña di edad? Awor tambe ta conoci cu alrededor di 1 di cada 6 persona riba 60 aña di edad ta experiencia algun forma di abuso. Esaki ta mas halto di loke a wordo estima previamente y cu ta ser premira di aumenta segun poblacion ta envehece mundialmente y e tendencia di relativo mas persona feminino como anciano ta continua.
Un estudio haci recien cu sosten di Organisacion Mundial di Salud (WHO) y publica den “Lancet Global Health”, ta conclui cu casi 16% di persona di 60 aña of mas a wordo someti na un of otro abuso: psicologico (11,6%), financiero (6,8%), negligencia (4,2%), fisico (2,6%), sexual (0,9%). Pues tin mas o menos 10% cu a experiencia 2 of mas di e abusonan aki.
E investigacion aki ta basa rib’e miho evidencia disponibel di 52 estudionan den 28 pais, den diferente region y incluyendo 12 pais di ingreso abou y medio.
E cifranan aki ta indica cu abuso di personanan riba 60 aña ta conociendo un aumento. Esaki tin consecuencianan tanto financiero como social pa e 141 miyon personanan di 60+ mundialmente.
(Elder abuse prevalence in community settings: a systematic review and meta-analysis; Volume 5, No. 2, e147–e156, February 2017, Yongjie Yon et al.).
Na 2014, na e Conseho Economico Social di Nacionnan Uni, Gobiernonan den tur parti di mundo a adapta e resolucion (E/RES/2014/7; United Nations), cu ta reconoce discriminacion pa motibo di edad como “e fuente comun pa e hustificacion pa y e forsa tras di discriminacion pa motibo di edad”, (“the common source of the justification for and the driving force behind age discrimination.”).
E resolucion aki tambe ta enfatisa un discriminacion den cobertura integral di cuido di salud pa e grupo aki riba tereno di prevencion, deteccion y diagnostico, maneho y rehabilitacion, tratamento y cuido paliativo.
Discriminacion pa motibo di edad y prehuicio ta un actitud di asumi cu discriminacion, negligencia y tin biaha hasta abuso di un anciano, ta un norma social y consecuentemente aceptabel. Esaki ta existi den diferente forma den tur sociedad, y ta wordo expresa pa individuonan den nan actitud, den nan practica institucional y maneho y tambe den medionan di comunicacion unda ta devalua y/of exclui e persona di edad avansa.
Algun ehempel cu ta resalta na Aruba ta: Falta di acomodacion den establecimentonan publico (lift na sala di casamento na Stadhuis, aceso na algun tienda, asortimento di articulonan den tienda, ausencia di baño/wc adecua, aceso na transporte publico), laga un anciano na cas henter dia su so, papia di e persona den su presencia como si fuera e no ta existi, falta di cuido dental, falta di sosten di anciano cu necesidad financiero, biba so sin bishita (soledad), aceso na alimentacion saludabel, no tene cuenta cu gulimento (likido/ cuminda), falta di control regular di uzo di remedi, falta di sosten den caso di depresion, sin guia ora un ser keri fayece, corta awa/coriente pa largo tempo, “fia cos” sin permiso, tratele y papia cu ne manera mucha chikito, laguele sinti cu e no por algo util mas of no ta compronde tog of uza palabra dificil den su presencia, plagia su obra of escritura, expone e anciano na musica duro, molester durante ora di sosiego of di drumi, nu duna e cuido optimal pa motibo di su edad, siña hobennan respet pa anciano y yuda unda por, sosten comunitario ta minimal den hopi bario, falta di seguridad na cas, manipula pa un anciano bay un cas di cuido contra su boluntad, saca y publica otret of video di e anciano den prensa sin su permiso, hustifica e abuso pa motibo di perde pasenshi, etc.
Ta existi diferente plan mundial y acuerdonan, e. o. Plan di Acion Internacional di Madrid tocante envehecimento, cu ta enfoca riba diferente strategia con pa atende cu envehecimento y biehes, unda ‘derechonan di anciano’ ta hunga un rol central.
Nos poblacion ta experiencia un envehecimento creciente. Envehecimento y biehes ta un proceso cu ta concerni nos tur como ciudadano. P’esey ta necesario pa bin cu un maneho nacional cu ta enfoca riba construi un comunidad y sociedad unda bienestar di hende di tur edad ta un reto politico y un responsibilidad di Gobierno.
Tanten cu e imagen negativo di biehes continua y comunidad keda asocia envehecimento cu deterioro y incapacidad, nos lo no ta capas pa disfruta y experiencia opcionan pa biba dignamente den e etapa aki di nos bida.
Nos tur merece di biba y experiencia protecion di nos derechonan: Desde nos cuna te n’e ultimo etapa di nos bida, sin hustificacion falso y sin discriminacion entre generacionnan.
Esaki ta un di e exigencianan cu ta sobresalta den tur documento produci te awor pa e. o. Nacionnan Uni, WHO, PAHO, etc. den cuadro internacional di proteccion di derechonan humano incluso esnan ariba di 60 aña di edad.
Un Plan Nacional pa Aruba, basa riba p. e. esnan ya menciona di WHO y Nacionnan Uni y otronan, ta un oportunidad grandi pa Gobierno di Aruba implementa un maneho nacional y structural den cua e derechonan, cuido y bienestar di nos grandinan ta haya e atencion completo y adecuado. Awo ta keda na e boluntad di cada Gobierno pa implementa e resolucionnan aki den practica den nan respectivo pais.