Den Solo di Pueblo di dialuna, dia 19 di december ultimo, riba pagina 18, a sali un interesante articulo di un señor Alex Zozaya, CEO di e Apple Leisure Group, titulá “What Cuba means for Caribbean Travel”.
Como cu e articulo ta skirbi na Ingles, un idioma cu mi ta asumi cu cualkier Arubiano (riba cierto edad despues di a caba “lagere school”) y ciudadanonan di otro nacionalidad lo mester por comprende, mi no ta haya necesario pa bay traduci esaki (na Papiamento, claro!), pero mi ta limita mi mes na referi esun interesa na e articulo completo manera esaki a aparece den dicho Solo.
Pa por comprende mi comentario, e persona interesa mester a lesa e articulo di sr. Zozaya si.
Mi ta recomenda especialmente ATA, AHATA, Minister di Turismo y su eventual conseheronan riba e tereno aki, pa tuma nota di e contenido di e articulo en cuestion.
Den mi funcion anterior di director di ATA, hunto cu un otro funcionario di turismo, mi prome bishita na Habana, Cuba, tabata en coneccion cu re-apertura di Hotel Nacional, un monumental hotel historic na Habana.
E tempo ey nos a haya e oportunidad tambe pa weita e plannan pa e desaroyo di turismo na Cuba, for di cua esun cu mas a impactami, tabata e parti unda lo a bay conecta tur e “caynan” (e islitanan manera nos conocenan aki na Aruba, por ehempel esunnan dilanti di e costa zuid na Savaneta) cu tera firme (“vasteland”), y pa establece cadenanan hotelero conoci riba e “caynan” aki.
Si bo sa cu casi full rond di Cuba tin e “caynan” aki, y cu – cu tempo – tur lo mester a bira accesibel for di tera firme, bo mester por imaginabo mes con enormemente grandi e proyecto aki mester tabata bay ta, tanto den financiamento como den adquisicion di e manpower necesario pa ehecuta e plannan, sin considera mes ainda e construccion di hotel, y despues e operacion di e acomodacion mes.
Lamentabelmente despues di mi segundo bishita na Cuba, atendiendo un conferencia di CTO, mi no a bolbe e pais ey mas, pues mi no por comenta te ki grado e plannan a wordo ehecuta.
Locual especialmente a hala mi atencion den e articulo aki, ta e mencion di e asina yama “all-inclusive” packages, cu ta un atraccion pa cualkier clase di turista, y na mi parecer, si bo wak e bon, un “sine-qua-non” pa e hotelnan cu lo mester a aparece caba riba e islitanan di cua mi a papia mas ariba. Pasobra, con cu bo weit’e, e hotelnan riba e islitanan aki ta keda un poco isolá di e “main land”, locual lo por induci e turista pa opta pa un package all-inclusive, cu e posibilidad pa – negociando un descuento riba su cuenta – toch bishita tera firme , hunto cu tur e atraccionnan cu Cuba ta ofrece.
Ta di comprende cu Cuba mester di capital stranhero pa por financia tur su proyectonan, y e financiamento aki Cuba ta haya di por ehempel Spaña, China y Merca. No mester strañabo anto cu e hotelnan lo yena ya caba cu turistanan procedente for di e paisnan aki, pasobra e financiadornan mes lo percura pa esey como cu nan lo no hinca nan capital den ningun proyecto sin ta sigur cu nan lo beneficia di esey financieramente; y pakico no sigura nan mes di esey den nan propio pais!
Segun mi informacionnan Cuba ya caba tin hopi (mas) proyecto andando riba tereno turistico, bao di cua hopi proyecto all-inclusive cu hopi luho y diseñonan sublime.
Contrario na esaki, Aruba NO ta trata at all na atrae proyectonan nobo, pues financiamento tampoco, mientras tin toch ainda oportunidadnan pa proyectonan luhoso.
Aruba lo bay keda hopi atras den e industria aki considerando cu “nos” no ta busca proyectonan nobo, ni financiamento, ni ideanan innovativo pa hotelnan luhoso.
Wak rond: tur locual ta wordo construi riba e isla aki, ta mahos y “pasado de tiempo”, chapo!!
“Aruba, the Pearl of the Caribbean”, esaki tabata e distincion cu nos propio Pueblo a duna nos isla den e añanan cu turismo a haci su entrada, despues cu e periodista d.f.m. sr. Jos van der Schoot, den su programanan na Voz di Aruba, cu un voz penetrante y convincente tabata introduci Aruba como e Perla den Caribe:
“Geachte luisteraars, u bent afgestemd op radio Voz di Aruba, ……te Oranjestad, Aruba, Parel van de Caraïbische Zee”.
Kiko a resta di nos Perla??
Mester sosode hopi prome cu Aruba por merece back e titulo “The Pearl of the Caribbean”, pero no tin tempo mas pa perde.
Palabra ta na e integrantenan principal di e industria aki, esta ATA y AHATA, banda di e Ministerio di Turismo como back-up di e dosnan aki den e promocion di e destinacion aki, esta Aruba.
No ta na ami pa dicta kico e ATA di awor mester haci cu Cuba, pero si lo mi kier recomendanan pa – si nan no a haci esaki ainda – laga CTO informanan di e situacion aya riba tereno turistico, kiko ta e proyectonan cu a wordo completa den e ultimo anjanan na Cuba, y con CTO mes ta weita e desaroyo aya.
Pa completa e informacion lo ta bon pa ATA manda un delegacion Cuba, pa cu nan propio wowo nan observa kiko Cuba a logra caba cu nan proyectonan, y tuma un ehempel na Cuba!.
Mi ta sigur cu e oficina di turismo na Habana lo ricibi e delegacion cu man habri, mescos cu nan a ricibi mi colega den turismo y mi mes prome cu cambio di siglo.
Bayendo back na e asunto di estadianan all-inclusive aki na cas mes, cos a manera fria despues di e tam-tam tocante e ley di all-inclusive cu e minister actual di turismo tabata kier a pasa den Parlamento.
Den mi opinion, cu bo kier scuchami of no, e ley di all-inclusive mester tin e input di tur e gremionan cu ta envolvi den turismo, sea directamernte of indirectamente, pa bo por yega na un situacion acceptabel pa tur partido.
Cuba por – y ta – sirbi como ehempel pa Aruba, y nos lo por sinja di locual Cuba ta experienciando caba; wak con Cuba ta focus riba acomodacionnan all inclusive luhoso, y wak e potencial pa mas crecimento akiden.
Manera e articulo ta bisa: Cuba ta recibiendo ya caba mas di 1miyon (1.000.000) turista pa kwartaal, esta den cada 3 (tres) luna.
Si bo ta kere cu esaki Cuba ta haya “di ñapa”, bo ta bon kiboca! Cuba ta bay te lo maximo pa acomoda e industria lucrativo aki, y no ta sinta man cruzá.
Esun cu ta bisa cu Cuba no ta competencia pa Aruba, ta hopi kiboca. Sea honesto: Cuba tin hopi mas atraccionnan pa ofrece, pa no lubida e cultura, e naturalesa, etc.
Lo tin hende na Merca cu hasta djis pa curiosidad (pa kaweta) lo bay Cuba un dia pa weita ta cua tabata e Cuba di Fidel Castro; y casi mi por garantisabo cu nan lo bolbe Cuba pa den un segundo (of mas) bishita nan experiencia TUR locual Cuba tin pa ofrece.
Y mi ta sigur cu nan lo bishita e playa di Varadero tambe, un playa casi manera nos Eagle Beach, cu un santo limpi, aunke mitar grado mas scur cu esun di nos.
Mi tin e curashi toch di kere cu Aruba ta na tempo ainda, pero e ora ey mester pone man na obra awor!
Sino djis aki nos lo por bisa:
“….…….y la caravan pasa”.
Of: “…la caravan ya pasó, dejando Aruba millas atrás, sin posibilidad de alcanzar a Cuba”.
Remigio A. R. Wever, 42.10.01.44