Hopi ta wordo papia ultimamente tocante situacion financiero di pais Aruba. Según departamento di labor (DPL), tin empleo en particular den sector di duna servicio, tanto den hospitalidad como den turismo. Aki na Aruba, como un pais chikito, un persona cu Master of Doctorado ta hopi limita pa haya trabow. Tambe t’asina cu otro paisnan mas grandi, tin mas posibilidad pa un persona cu Master of Doctorado haya un empleo según su conocemento. Actualmente e energía limpi ta na discusión hunto cu medio ambiente. Social media y internet ta e forma mas rapido pa duna noticia cu por ta correcto of incorrecto y cu democracia y “free speech” ta e anhelo den nos comunidad pa un mihor mañan. E topiconan aki ta sano pa tin discusión ariba nan na tur nivel y cu e stakeholders envolví.
E pregunta clave pa futuro ta: Kiko ta e posibel alternativa(nan) pa un desaroyo fructífero na Aruba, pa su comunidad, turismo, studiantenan, comerciantenan y demas stakeholdersnan teniendo na cuenta cu e sistema con pa genera mas entrada selecta pa turismo y alavez e oportunidad pa riba tur nivel intelectual por haya empleo y a base di su meritonan? Mi ta di opinion cu nos mester sali for di nos confort zone y cuminsa explora otro posibilidadnan – consecuentemente termina e sistema tradicional y purba di ta diferente compara cu nos competidornan.
Posibilidad pa yega na varios solucion cu vision den diferente angulo:
Posibel solucion # 1: “PPP” no. “PPCP” si.
En vez di crea proyectonan entre e sector publico y priva solamente, pakiko no involucra e comunidad tambe huntoe. Esta “Public – Private – Community – Partnership” (PPCP). Aki e doño di e proyecto ta comunidad tambe pa medio di bononan cu fondo. Si e comunidad ta accionista y socio e consenso lo ta mihor. Aki no ta e rentabilidad lo ta e único parámetro pa por tin resultado beneficioso. Den un asociación di PPCP lo tin mihor energia y desaroyo inclusivo y sostenibilidad duradero entre tur esnan envolvi. Un PPCP lo fomenta un formulá cu e puntonan di salida: mihor comprensión, mihor acuerdo, y apoyo pa tur planesnan di gobierno, sector priva, y e comunidad civil. Varios parti di mundo ya caba PPCP ta tumando lugar y ta dunando resultado hopi positivo den tur aspecto.
Posibel solucion #2: Rendimento di “assets y liabilities” di otro paisnan.
Paisnan grandi ta biba ariba custia di otronan. Por ehemplo, un Marriott aunke e ta un compania Americano, e ta bende mas camber pafor di America. General Electric ta mas grandi pafor di America, Universidadnan Americano ta expandiendo nan halanan den Medio Oriente, Asia, etc. Belgica ta promove chocolate y diamante y e ta haya esakinan for di Africa. Hulanda ta bende koffie den diferente forma y na gran escala,mientras Hulanda no tin ningun plantacion di koffie. Shell ta pronk cu petroleo pero no ta saca esaki di subsuelo hulandes. Mas facil pa splica ta: Aruba no mester di ta doño di e materia prima pa por saca probecho di dje. Cu otro palabra lo tin posibilidad di inverti den un mercado pafor di Aruba y e ganancia ta drenta país Aruba den forma di belasting, etc.? Tambe Aruba por hasi sondeo pa waak cual materia prima ta esun mas beneficioso pa importa y aki na Aruba pa medio di un “PPCP” e ta wordo procesa, refina y exporta pa otro paisnan.
Posibel solución #3: Atraccionnan turístico y cultural.
Pakiko un turista ta bay Paris y saca potret di entre otro “Eiffel Tower”? Pakiko papia di “New York State of Liberty”? Pakiko ta existi luganan rond mundo interesante pa bishita apart di “lamar, solo y beachnan”? E di cuatro atracción por bira “living history” – historia bibo den varios dimensión. Por ejemplo, di e indian di antes, awe pasa un rato den parke Arikok y hasi e atraccion mas interesante y genera mas entrada na Parke Arikok? Parke Arikok mester bira un destinacion den un destinación ariba su mes. “Reenactments”, trece bek historia y hasi esaki rebiba lo genera mas entrada, mas empleo, mas estudio, mas historia skirbi, mas souvenir, etc. y varios cos mas. Den pasado mi a profundisa mi mes riba e materia aki y mi tin un estudio por escrito haci encuanto Parke Arikok y mi ta dispuesto pa comparti esaki cu esnan interesa.
Posibel solucion #4: Segun mi ta bon pa tin un miho planificacion, mihor diseño cu mas creatividad.
Proyectonan hopi biaha ta manera un “portret” o sea manera un caha y según tradición y según nos custumbernan. Na varios paisnan na mundo brugnan artístico manera un dragón (Vietnam) a ser construi, edificionan straño (no común) a ser construi y cu arte y creatividad (Dubai y Singapur), cayanan artistico (“Book Street na Vietnam”), y hopi mas. Mi ta sugerí pa tene un competencia den architectura y laga nos hendenan demostra nan talento saliendo for di nan comfort zone y discubri diseñonan y proyectonan nobo y diferente compara cu e sistema tradicional. Un simpel diseño y arte visual out-side-the-box lo yama bishitantenan rond mundo pa bini conoce. Unda esakinan ta of lo ta rond Aruba pa crea mas empleonan y entradanan?
Posibel solucion 5: Nos idioma Papiamento y varios otro aspecto di nos cultura.
E idioma papiamento por ser bendi cu otro paisnan cu ta interesa? Of e mercado ta mucho chikito? Nos “Dande” di awe por ta ariba lista di UNESCO y ta algo cu otro paisnan por copia? Varios biaha como pais chikito nos ta “copy paste” otro paisnan grandi y nos kier imitanan. Hollywood ta hasiendo un impacto awe ariba nos hobenan. Internet y media ta domina mundo completamente y ta cambiando nos islanan poco poco. Musica, arte, escritura creativo, y varios otro cultura cu ta cultiva y identifica netamente e Arubiano por eherce y crea un sorto di mas conocemento pafor di Aruba y consequentemente esaki lo crea automáticamente entrada adicional y cupo pa empleo awor y pa e futuro generacion.
Posibel solucion #6: Nos Arubianonan cu ta residencia den exterior.
Kiko nos Arubianonan residencia den exterior por contribui pa nos país Aruba? Nos tin ya caba un Arubianonan, “Dr. Edward Chung” y “Xander Bogaerts” cu a destaca su mes cu NASA y Red Sox na Estados Unidos. Parce ATA ta cu Xander Bogaerts pa mas promoción caba, pero kiko mas tin apart di marketing? Tin mas Arubiano cu a destaca cu ta residencia na otro parti di mundo, entre otro Hulanda, Estados Unidos, Canada, etc. cu por contribui den nos mercadeo y mucho mas, y haci pais Aruba mas conosi y importante pa business y research rond mundo. Nan conocemento y experiencia por yuda crea mas entrada y mas empleo pa esnan cu ta bibando actualmente na Aruba.
Posibel solucion #7: Aruba por ta un modelo pa otro paisnan rond mundo.
Si Aruba ta asina existoso den turismo, pakiko nos no ta trata di bende nos experiencia como un modelo perfecto na otro paisnan, contribuyendo pa otro parti di mundo tambe por ta exitoso den turismo? Aparentemente Panama ta hopi interesa pa Aruba duna nan un man den esaki. Mescos cu Estonia kier yuda Aruba pa un prijs di eGovernance, mescos nos tambe por brinda otro paisnan nos conocemento y pa nan tambe por bira exitoso den turismo y cu esaki Aruba lo genera mas entrada. Laga nos hasi un sondeo pa haya sa cual ta e otro alternativanan cu Aruba ta posee pa por brinda otro paisnan na mundo nos experticio y cu tambe lo por genera mas entrada pa Aruba?
Posibel solucion #8: e-entrepreneurship.
Ariba website, Aruba por bende mas producto y servicio adicional. Aruba tin e posibilidad pa genera mas entrada y contribui na mas empleo pa futuro? Tambe ta posibel cu IT por coopera pa bende e producto Arubiano den varios otro forma. E-Learning por crea business y conocimiento Arubiano afor di pais Aruba? Educacion den Entertainment Arts and Engineering Master Games Studio, Film y otro Media Arts por habri caminda pa mas creatividad cu nos mes talentonan y entradanan pa nos futuro generacionan?
Posibel solucion #9: “Aruba Core Business”.
Aruba por scoge algo similar cu Suiza unda Banconan tin otro modelo. Kiko por bira Aruba su “business branding” banda di turismo y hospitalidad? Aruba por bira un lugar simbolico grandi pa bishita? Aruba por hasi negoshi den un otro modelo? Of mester papia so di Sea Sand and Sun? Di e parti tangible y intangible mester discubri otro tipo di negoshi cu ta identifica Aruba otro compara cu su competidornan. Aruba mester ta mas autentico den su mes modelo.
Resumen:
Claro cu tin mas solucionnan apart di loke a ser menciona. Evaluando tur e 9 solucionan ya menciona, mi ta di opinion cu Aruba un isla chikito pero grandi di tin posibilidadnan potencial pa crece como inversionista. Singapur y Dubai y China ta ehempelnan cu nos por siña for di nan, unda ta crea ampliacion di tereno pafor di nan pais y den cercania di Aruba pa haya mas construccion y mas inversion. Si nos compara otro paisnan den nos region cu Aruba, nos ta ripara cu Aruba ta un isla cu hopi mas seguridad y trankilidad. Aruba tin un bentaha, pero nos mester bin cu inversionnan unico y grandi, etc. Ta na su lugar pa involucra solución #1 den esaki. Esta e comunidad tambe ta bira doño hunto cu e inversionista. E inversion mester ta mas social. Full rond Aruba of di tur arubianonan bibando na Aruba y den exterior tin hopi talentonan y tesoronan scondi cu tin biaha no ta haña oído pa wordu skucha, planea, y implementa. Con nos kier ta mamanan y tatanan pa nos mes comunidad harmonioso di awe y mañan?
Finalmente mi tin cu menciona, cu mi tin un “blueprint” pa por cuminsa ehecuta mi experiencia den varios ramo di locual mi a menciona caba. Es mas, tanto na Colombia, Dubai, y como Vietnam mi a contribui grandemente pa mehora e producto turismo y hospitalidad. Lo ta importante pa Aruba tambe bin cu un interes, di acuerdo cu e puntonan ya menciona, pa genera mas entrada pa Aruba y haci nos economia crece substancialmente y crea mas cupo pa empleo.