Mirando e desaroyonan cu Aruba ta conoce awe pa loke ta nos situacion financiero a papia cu e economista Sr. Ben Marapin cu ta splica mas di e punto si bista di dje pa cu e tema aki.
Sr. Marapin ta analisa e situacion financiero structural, ta wak cu na 2015 y 2016 e parti loke nan ta yama Belasting riba Ganashi (Winstbelasting) a subi barbaro cu 70 miyon. Y esaki no ta pasobra cu algo booming a cuminsa na Aruba, pero nan a cuminsa cu e self assesment, pero un periodo cortico a cobra e belasting atrasa.
Un aña despues di a yena bo aangifte, SIAD ta bisabo kico bo tin cu paga acerca, asina e tabata pa companianan tambe, loke a bin acerca na 2015 y 2016, despues tur e añanan siguiente bo mes ta geef aan loke bo ta yena ariba e aangifte formulier y mand’e pa SIAD.
Es decir na 2015 no solamente no a cobra e sistema regular pero di biaha pa 2015 y di biaha pa 2016. Awo si wak den futuro, no tin mas belasting mas atrasa, pasobra na 2015 y 2016 a wordo cobra caba. Esey ta bay pone cu e aumento grandi ta baha y Sr. Marapin ta calcula cu por lo menos 50 mil. Esey ta un problema structural pa loke ta e parti di entrada.
Loke ta e parti di gasto, loke cu pa basta aña caba, gobierno a “squeeze” tur inversionnan te cu casi cero, pero bo no por sigui asina, segun Marapin. Bo mester inverti como gobierno pa mantene un nivel di enseñansa cu a bay hopi atras. Bo mester inverti den siguridad, cu a bay hopi atras. Es decir, si bo no kier, p.e. nos producto turistico no wordo afecta mas ainda, bo mester cuminsa pa hinca placa den proteccion.
Tur esaki ta pone cu gobierno mester inverti extra cu loke ta poni den presupuesto. Dus, lo mester crea mas espacio pa por lo menos dentro di dos pa tres aña, na 2% di GDP di inversion di gobierno. Esey ta mas o menos 80 miyon. Esey ta bin acerca. Gobierno no a hinca esey den presupuestonan ultimo. Y pa 2018 tampoco. Plus tin e problema di e parti di entrada, cu e peek, e search den entrada pa loke ta winstbelasting ta bay baha tambe. Esey ta e dos factornan hopi preocupante, pero tin cu tene cuenta cun’e si.
Tur e deficitnan cu a ser acumula den e aumento gigantesco di debe, ta medidanan contra di e pueblo den futuro. Nan mester wordo paga bek. Segun Sr. marapin, gobierno no mester gaña pueblo cu e no ta tuma medida, pero a fia un hala di placa cual mester wordo paga bek. Dus e storia cu no a tuma medida, segun Sr. Marapin, ta un storia cu no ta ‘make sense’. Ta medida, solamente medidanan cu lo mester wordo cobra, mester wordo aplica den futuro, door di e debe gigantesco cu a wordo crea y cu lo mester wordo paga door di nos generacion, parcialmente, pero mas tanto nos yiunan y kisas nos nietonan lo tin cu sigui paga esaki.
Por ultimo, Sr. Ben Marapin a bisa cu gobierno lo mester cuminsa traha ariba un presupuesto cu ta realistico y claro cu e lo mustra un deficit, no mester gaña otro. Pero ta bon cu t trah’e di tal forma, cu por fin ta bay sanea financia publico.