E trabaonan riba Watty Vos Boulevard ta andando y mientras tanto cu camindanan ta wordo traha, DOW, hunto cu demas instancianan manera Santa Rosa y Parke Nacional Arikok ta supervisa pa loke ta flora y fauna. No ta mucho tempo pasa, a haya un neishi di Shoco, nos parha nacional, caminda cu funcionarionan di Parke Arikok, a sa di realoca nan den e parke. Tambe a haya varios mata di fruta crioyo, cual, segun cu tin di compronde, a sacanan den su totalidad y a realocanan na Santa Rosa. Pero asina mes, apesar di tur esaki, tin preocupacion. Pasobra e otro matanan, manera kwihi, ta wordo corta, takinan ranca. Apesar cu e director di DOW ta bisa cu e palonan di kwihi ta wordo corta pa asina e artesanonan por haci uzo di nan, toch, ta un mata nan ta corta y un mata ta un bida.
Olinda Rasmijn di Stimaruba, tambe a expresa su preocupacion pa loke ta e trato di e matanan pa motibo di e construccion di Watty Vos Boulevard, of miho conoci como Ringweg 3.
Na cuminsamento, maner Rasmijn a splica, banda di Kooyman, a bay wak, y por mira cu e palonan di Kwihi. Tin hende ta kere cu e palonan di kwihi no ta imporante. Pero nan ta mesun importante cu tur sorto di mata cu ta wordo kibra. Tambe ta asina, cu e matanan ey, nan tin nan tempo caba eynan, pasobra eseynan a resta tempo cu nan a traha e casnan di pueblo banda pabao. Eynan a keda e palonan ey y a bira bieu, a bira grandi. El a bira un habitat di diferente sorto di insecto, di bestia, di parha. El a bira un habitat grandi caba eytras.
Pakico tambe? Door cu eynan ta pasa un rooi. Unda cu ta bin cu rooi, e tera ta keda fresco. Eynan por tende e yeyenan cu a resta di e humedad. Eyden ainda, prome cu a kibra, por a mira Chonchorogay, cu pa hopi tempo no a mira banda pariba, pero nan a bin banda pabao. Ta parce cu e bestianan ey a lesa banda pariba, cu den parke, tin boa, dus nan a sali for di e luga eynan y nan a bay ronda otro habitat. E ora ey nan, tambe por a mira hopi blenchi y esun cora. Eybao, e flornan chikito, e matanan chikito cu a keta eybao, por haya e blenchinan rincona. Rasmijn no a mira shoco si, pero si por a wak cu por ta cu tin of no, pa por scucha cua di e parhanan ta bay eybanda. Por wak pa neishi, ta wak kico por tin eybao etc. prome cu el a wordo kibra. E tabata un habitat masha bunita mes. E ecosistema eybao tabata bon. E tabata fresco. Awor aki a kibra tur e frescura eynan y no mester kere. E hendenan banda pabao ta bay sinti’e cu ta bay bira mas cayente, pasobra e palonan eynan, hunto cu nan tabata, tabata traha un frescura, e ecosistema masha bunita mes. Y si bay nort, no por wak cu no tin hopi palo mas, te panort di Codemsa, unda cu por wak cu eynan si ta bay kibra completamente e banda berde cu tin di Codemsa, pa Paradera, cu ta keda p’ariba di dje. Tur e berde eynan ta bay kibra. E ora eynan ta bay wak e banda bunita cu lo sigui, ta net den e berde eynan, ta bay kibra. Por a wak esaki aña pasa caba.
Olinda Rasmijn di Stimaruba ta sigui splica a haci pregunta pakico ta bay kibra tanto palo asina y kico ta bin na su luga, dicon no ta replanta, of ta con ta bay planta eybanda, ki mata. E ora eynan, nan no por a contesta loke a wordo puntra.
E ora sa cu e ta bin. Pero por lo general no a tende nada mas. Tres luna pasa, DOW a manda yama Stimaruba, pero solamente DOW a yama pa haya tur nomber di e rooinan. Stimaruba tin e nombernan, pero no tur. Pa ora cu entrega algo, ta entrega algo completo. Te asina leu, a keda cu DOW.
Tambe ta bunita pa bisa cu Rasmijn a lesa den corant, cu nan ta bay coy matanan cu tin, nan ta bay kita nan cu motornan hopi grandi y tambe cu nan lo bay replanta nan. Hopi biaha un mata ya caba el a custumbra den su habitat. Tin mata cu tin e penwortel y e penwortel eynan hopi biaha ta wak cu e ta bay mas cu 8 meter. Ta bay coba 8 meter pa saca e mata. Ta eynan bo ta haya e haarworteltjesnan cu eigenlijk cu ta chupa e away tambe ta puntra nan a midi con hundo e awa terenal ta? Pa e matanan despues haya e awa aki cu nan por sigui biba. Tin hopi pregunta pa haci. Pa replanta no ta facil.
Hopi biaha e ta pasa e prome tempo, e mata ta perde hopi blachi, e mata ta bira mahos y hopi biaha nan ta pasa den e skwal cu e ta pasando aden y pa despues e nace., Hopi di e matanan ey tambe ta derumba. Nan ta kibra, pasobra e luga lo ta mucho cayente of e tera no ta manera cu e tabata aden. E tin su banda pro y e mata mes ta depende con e ta. Mester wak un mata mescos cu hende. Ora cu hiba un hende y cambi’e di su luga pa otro, ora bo ta mas grandi, bo ta custuma cu un luga. Ora bo ta mas jong, bo ta adapta na e cambio mas lihe. Un mata grandi, bieu, 100 aña, hopi biaha e ta muri, segun Olinda Rasmijn.