Segun e linguista Ramon Todd Dandarè, e situacion cu nos tin aki na Aruba, ta un situacion abnormal pa loke ta enseñansa. Pakico? Pasobra normalmente un mucha, ta bin cu su capacidad di siña lenga. E ta bin cun’e for di cas, sabiendo su propio lenga caba. Un mucha di 4 aña caba sa su lenga. Kico ta haci na scol cu lenga. Ta sigui desaroy’e y ta sigui enrikece bo mes cu e lenga ey. Esey ta haci tambe cu bo ta siña, pensa logico, pasobra pensamento logico ta relaciona cu conocemento di lenga. Dicon nos muchanan tin hopi problema cu matematica por ehempel na scol?
Tin cu corda, cu ora un mucha di nos bay scol, e tin di haci diferente loke nos ta yama operacion mental, den su celebro, na e mesun tempo mientras cu un otro mucha a haci un operacion so, nos muchanan mester haci dos pareu. Arubiano ta drenta scol. E ta yega cas, papiando di mayoria di muchanan. Normalmente ora bo yega scol, bo ta yega cu cierto conocemento di bo lenga y lo bo siña cu e lenga cu bo por papia ey, bo por pon’e riba papel. E ora bo ta siña lesa y skirbi. Bo ta bay sa cu e zonidonan cu bo ta produci, pa e palabra mesa, cu bo tin signonan, simbolonan cu bo ta uza, cu nos ta yama letter. E letternan ey ta M – E – S – A. Bo tin’e caba den bo mente. Como mucha bo sa kico ta mesa. Bo no ta siñando di nobo kico ta mesa. Tin otro obheto of otro concepto cu tal bes ainda bo no conoce, pero conceptonan basico un mucha conoce, cu si bo haci uzo di e conocemento ey, bo ta sigui, e ora ta bay siña lesa y skirbi. E mucha ta sigui riba su propio idioma.
E linguista ta sigui splica cu e muchanan ta bay siña lesa y skirbi un lenga, cu nan no tin e base di dje. Nan ta bay siña e ora ey dos cos. Uno: cu mesa ta tafel y con bo ta skirbi tafel. Bo ta haciendo dos operacion mental pareu. Loke hopi hende no sa ta cu e operacionnan mental cu nos ta haci pa siña, lesa y skirbi, ta exigi masha hopi di nos celebro. Den nos celebro cu nos tin caminda cu ta desaroya idioma. Pesey hopi biaha ora hende haya por ehempel un atake celebral, hopi biaha ta perde su papia. Hopi biaha tampoco nan no por move un parti di curpa of tin biaha completamente.
Nos muchanan, door di esey no ta haya un base consistente pa nan por siña pensa den forma logico. Na unda nos mester di pensamento logico mas hopi, ta den matematica. Matematica ta cuestion logico. Esey ta un di e problemanan cu nos tin. Nos ta siña rek, pero ora di siña matematica mas halto, nos ta haya hopi problema cun’e. Nos desaroyo di Hulandes como nos ta hay’e di forma cu ta e lenga cu nos ta papia na cas, manera cu ta wordo yama den ciencia di enseñansa didactica, e didactica cu ta wordo uza pa nos muchanan siña Hulandes, ta un didactica completamente robes. Ta sali for di e punto di bista cu e muchanan ta sali for di cas ta Hulandes nan ta papia. E mester ta cu ta siña didactica na Papiamento prome. Duna e muchanan papiamento prome y a base di e conocemento di Papiamento, ta bay siña e otro lenganan. Hulandes, Ingles y Spaño, cual ta e cuater lenganan mas importante.
Segun Todd Dandarè, el a yega Aruba na 1952, casi cu 10 aña. Ora cu el a yega for di Colombia, ya el a bay scol eynan caba. Ya e tabata den 5de klas eynan. E tabata sa lesa, e tabata sa skirbi, e tabata sa rek, pero na Spaño. Esey tabata su base. Ora cu el a yega Aruba, nan a pon’e den eerste klas bek, pasobra e no tabata sa Hulandes. Como cu e tabata tin e conocemento di Spaño, e no mester a lesa y skirbi mas, e tabata sa caba. Solamente e mester a siña con pa lesa y skirbi na Hulandes, cu e letternan por ta tin otro nificacion na Hulandes.
E tabata tin e base linguistico caba e tempo ey. Asina el a siña e otro idiomanan tambe.
Siman pasa tabata tin un masterclass di un profesor di un universidad di Canada y el a keda asombra con ta posibel cu te ainda cu aki na Aruba, nos enseñansa ta na Hulandes, ciendo cu tur hende sa cu enseñansa basico mester ta den e idioma di e pais. E idioma nacional, e idioma di e mucha. Pero te awe nos no ta haya esey. Nos tin un minister di enseñansa awor aki, cual e tin masha problema cun’e. Personalmente e linguista ta pensa cu con por ta cu e persona aki ta pensa solamente den e nivelnan halto, ta busca forma di colaboracion cu universidadnan y specificamente na Canada, pero ki dia ta bay dedica na nos enseñansa primario. Na esun cu nos mester. Esey ta nos base. Mayoria di e otro muchanan no gusta Hulandes y hasta tin rabia riba nan. A bira un sorto di peso riba nan door di obligacion. Nan kiermen cu hopi di nos no kier lesa tampoco y esey ta haci cu nos pueblo no ta uno lesado. Ta lesa corant tur dia si of ta pasa riba dje, wak patras ken a muri, wak ki number a sali y wak e cabesnan. Pero sinta lesa, masha poco hende ta sinta lesa.