Pa loke ta edad caminda cu’n persona por haya e HPV- virus, no tin distincion. E virus semper tabata bou di hendenan jong caba. Sr. Jan Hubert di Salubridad Publico ta sigui splica.
E virus bo ta hay’e asina cu bo bira sexualmente activo. Pero 10 caso pa aña ta preocupante, e ta mas cu Hulanda of Merca. Aruba tin mas caso, pero esaki por tin di haber cu no ta screen bon, no tur hende ta haci e (pap) test pa cual tin 10 caso di cancer pa aña. E casonan aki ta cancer mes, e hendenan den fase di pre cancer, ta mas hopi. Edad semper pa haya HPV virus, semper tabata bou di hendenan jong, ya cu bo ta cana cun’e (cu e virus) for di ora cu bo ta bira sexualmente activo. Pa hopi hende e ta di 18 bay ariba.
Pero e cantidad di casonan na Aruba, cual ta 10 pa aña, ta keda halto. Nos tin mas compara cu paisnan manera Merca of Hulanda. Aruba tin mas caso. E tin di haber cu kisas na Aruba no ta haci un screening debido, no tur hende ta haci e pap test cu ta pone cu e casonan ta keda hopi. Y esakinan ta den e stage di cancer mes. Pasobra e hendenan cu tin e fase cu tin pre- cancer ta mas ainda. E ta wordo trata y e no ta caba den cancer. E cantidad di hende muhe ta bastante hopi toch, segun Sr. Jan Hubert di Salubriad Publico.
No ta recomendabel pa un mucha muhe jong haci un papstest, ya cu na cuminsamento ta haya cambionan cu no ta bisa nada, si e ta cancer of no. Pero ta enfatiza pa laga vacuna nan yiu muhenan. Tur mucha muhe cu yega 6e klas, di 11 pa 12 aña cu ta na un edad ainda nan no ta sexualmente activo. Kier vacuna prome cu un hende bin den contacto cu e virus. Tin mayornan ta haya cu e muchanan ta mucho jong, nan no ta bay ta sexualmetne activo. Tur mucha ta haya e vacuna prome cu nan haya contacto cu e virus. Mester prepara nan sistema inmunologico hopi mas prome cu nan haya contacto cu e virus. E ta algo preventivo.
Tur fundacion ta wak e cifranan di e cantidad di mamanan hoben, y dado momento e edad pro sigui baha. Sr. Hupert ta enfatiza cu mas jong e mucha cuminsa tene relacion sexual, mas partner bo tin y e edad cu bo tin, mas chance nan tin di haya e HPV- virus.
E cancer di boca di matriz no tin tratamento pe na Aruba, e ta un caso complica, e operacion sigui pa e radioterapia. Hopi biaha e pashent ta bay sea Colombia of Hulanda, pa haya e tratamento. Hendenan cu ta bay afo pa basta tempo, tambe mester tene cuenta cun’e. Hopi hende muhe cu ta bishita nan gyneacoloog, ta yega na un momento cu ya e malesa ta avanza caba. P’esey ta pone enfasis ariba prevencion.
Por ultimo, Sr. Hupert, ora di tene relacion, uzo di un condom no ta proteha 100%, y pa HPV e no ta suficiente. HPV ta un virus cu ta mas ariba e cuero di e persona. E papiloma ta e crecemento di carni riba cuero, un fret. E ta un virus cu ta wordo transmiti via contacto sexual. E miho conseho ta pa hobennan zorg pa nan ta vacuna. Ora cu nan ta sexualmente activo, despues di tempo bay un dokter di cas pa puntr’e over di e posibilidad y cada caso e dokter lo evalua si ta e momento oportuno pa haci e test. Vooral hende muhenan cu ta activo pa hopi aña caba, pero nan nunca a yega di haci un paptest.
Un vacuna mag di wordo duna desde 9 aña bay ariba. DVG ta ofrece esaki nan muchanan di 11 aña pero un mucha di 10 aña tambe mag di haya e vacuna. Pa 4 aña caba ta dunando e vacuna aki na scol y nan experiencia ta cu hopi mayor ta laga nan yiu wordo vacuna. Aunke tin hopi mayornan cu toch no ta laga nan yiunan wordo vacuna, pa motibo di miedo di efectonan secundario pa cu e salud di e mucha.