Siman pasa na Aeropuerto Internacional La Chinita, mi a experimenta algo pa di prome biaha den mas di 14 aña cu mi ta biaha regularmente pa Maracaibo: Hopi hende tabata yora ora di dispidi di nan sernan stima.
Normalmente e aeropuerto tin un ambiente festivo, yen di hende contento cu ta biaha pa placer. E dia ey un nubia di tristesa tabata colga den sala di despedida. Hopi hende a bin pasa algun minuut mas cu un amigo of familiar cu tabata emigra pa Panama y Merca. Hombenan tabata dispidi di nan famia, señoranan brasando nan yiu, hobennan namora mustrando nan cariño na otro, muchanan cu ta grita y puntra nan mama pakico nan tata mester bay. Ni e victoria algun dia prome di Aguilas del Zulia pa e campeonato nacional di beisbol tabata suficiente pa anima e Maracuchonan. Tabata un escena deprimente cu, segun mi amigonan, tabata tuma luga tur dia, no solamente na Maracaibo, pero den henter Venezuela. Den e dianan aki, hopi lagrima ta drama na aeropuertonan di Venezula.
E Venezolanonan tin hopi motio pa bandona nan pais. E rason mas grandi pa locual nan ta huy ta e criminalidad cu ta bira pio tur dia. Na 2014 cada 30 minuut tabatin un homicidio na Venezuela; durante 2015 e incidencia a bira pio, uno cada 25 minuut y pa 2016 el a bira uno cada 18 minuut. Aña 2017 a cuminsa hopi malo atrobe. Un corant a raporta cu tabatin 42 morto violento na Caracas durante e fin di sima pasa!
E Venezolanonan ta huy di e scarsedad di cuminda. Hendenan ta pasa hamber. Na hopi ciudad di Venezuela hendenan ta coba den saconan di sushi pa haya algo di come, pa nan mes y pa nan famia. Segun un reportahe di ABC di Madrid, na Venezuela ta muri 28 mucha pa dia pa via di desnutricion. Cachonan ta cana flaco manera skelet den cayanan, buscando algo pa mata nan hamber prome cu hamber mata nan.
E Venezolanonan ta huy di e scarsedad di medicina, vacuna, y otro necesidadnan pa tratamento medico. Venezuela ta pasando den un proceso di “africanizacion”: Malesanan cu pa aña largo tabata eradica na Venezuela a bira comun pa falta di bon nutricion y scarsedad di vacuna. Specialmente mucha y ancianonan ta bira victima di e falta di bon atencion medico causa pa e scarsedad. Berdaderamente, Venezuela awor ta e pais di “No Hay”.
Cu un inflacion di mas di 700% e aña pasa, e salarionan no ta yega pa sobrevivi. Batata, un producto basico den dieta di Venezolanonan, a subi den un aña di 300 BsF pa kilo te 1,500 BsF pa kilo. E poder adkisitivo di e bolivar a baha te na suela. Un amigo psikiatra cu pa trinta aña tabata profesor na LUZ, e Universidad di Zulia na Maracaibo, a bisa mi cu loke e ta cobra awor pa un ora di consulta ta ekivalente na menos cu 3 dollar.
E defacto devaluacion di e bolivar ta haci cu mester carga mas biyechi di placa pa haci compras. E molester di carga bultonan enorme di placa a bira intolerabel. Increiblemente, ainda e biyechi di placa cu mas balor cu ta circula na Maracaibo ta esun di 100 bolivar, un suma cu na e cambio paralelo tin un balor di 5 cen di Aruba! Pa cumpra un cos cu ta costa 10 florin, bo mester conta 200 papel di 100 BsF. Si bo tin biyechinan di menos balor, e cantidad di papel ta aumenta drasticamente. Pa cumpra un poco pampuna, yuca y batata na un kiosco na canto di caminda, nos mester a conta mas di 400 biyechi di 100, 50 y 20. Naturalmente, e bendedo tambe ta conta e placa. Tin algun caminda cu nan no ta conta, nan ta pisa e bulto di biyechi. Awor ti hopi lugar caminda nan ta uza e machinnan di conta placa manera den banconan.
E cayanan di Maracaibo e aña aki no ta sushi manera mi a raporta aña pasa, pero nan ta leu di ta limpi. E scuridad riba e careteranan si ta casi absoluto. Den e cayanan ta core hopi auto bieu cu na Aruba nan lo no a pasa inspeccion. Un taxi cu nos a tuma tabata di 1985. E ta core ainda pasobra, mescos cu e Cubanonan cu a siña biba cu scarsedad di parts, e Venezolanonan a bira ingenioso pa mantene nan auto.
E caracter generoso y servicial di e Venezolanonan ta sigui nobel manera semper. Pa un operacion chikito di un djente di mi, e maxilofacial a prescribi un tratamento di antibiotica. Na boticanan no tabatin. Pero amigonan di mi señora a reacciona mes ora y nan a colecta suficiente pildora pa mi por sigi e tratamento. Mi mester a tuma te hasta antibiotica pa mucha, naturalmente cu dosis mas grandi.
Ora cu nos avion a desplega mi a nota cu e wowonan di un hoben cu tabata sinta banda di mi a yena cu lagrima. Mi a puntr’e si e tambe a emigra awe. “No”, el a contestami, “ami a emigra dos aña pasa. Mi ta traha y biba na Aruba. Esaki tabata e prome biaha cu mi a bishita mi famia na Maracaibo y mi no sa ki dia lo mi por mira nan atrobe.”
Su contesta a pone mi a pensa con mi tata mester a laga su famia na Boneiro na edad di 16 aña pa e bay traha den exterior. Mi a pensa riba e miles di Arubianonan cu mester a sali di nos dushi isla tempo cu Lago a cera y e bolivar a keda devalua. Mi a pensa riba tur e Arubianonan cu a bay Cuba pa corta caña pa mata nan hamber y di nan famia cu a keda atras.
Ta bon pa nos corda cu otro paisnan a ricibi nos hendenan tempo cu Aruba tabata pasa mal tempo y nos como Arubiano mester mustra e mes sentimentonan humanitario na tur e stranheronan cu awor ta traha riba nos isla.