Desde e ultimo aña partido politico ta bira mas conciente di e termino ‘bon gobernacion’. Ta uz’e mas frecuente pa crea e impresion cu di berdad e partido ta opera segun norma estricto y cu e tin solamente bon intencion pa cu comunidad. Hasta sa uz’e pa indica cu e partido a goberna den pasado segun e normanan di bon gobernacion. Nada ta mas leu di e berdad. Esey ta conta specialmente pa e dos partidonan grandi cu e ultimo 30 añanan a goberna Aruba alternativamente.
Asina e maneho di personal durante e diferente gabinetenan sin excepcion tabata caracterisa pa mal gobernacion. No solamente a nombra demasiado empleado, pero regularmente esaki a tuma luga contra stipulacion di ley. Ningun partido a yega di sigui e conseho- y advertencianan di instancia di conseho y control local y internacional en cuanto e maneho di personal. E consecuencianan di e maneho ey y e hecho cu gobernante a nenga consistentemente pa trece cambio den esey a hunga un papel importante den aumento di e problemanan financiero di Aruba. Na e momento aki gasto di personal ta forma e obstaculo principal pa un mehoracion structural di finansas publico. Mientrastanto personal di mas a costa comunidad di Aruba biyones di florin.
Pero a administracion financiero tambe tabata tur putri. Asina e calidad di cada presupuesto sin excepcion tawata hopi bou di nivel. A resulta cu no sa siña di eror. Tanto Consulta di Conseho (CC), como Controlaria General (CG) tur aña (!) a expresa nan desaprobacion pa motibo di e calidad inferior, e nivel frecuentemente irealistico y e echo cu sa entrega presupuesto (cu algun excepcion) (mucho) laat. Di e manera aki structuralmente a viola nos Constitucion.
Mientras cu sa entrega presupuesto mucho lat, NUNCA a entrega cuenta anual aproba cu tambe ta rekeri pa ley! Desde añanan ’60 nunca a ofrece parlamento un cuenta anual aproba pa accountant. Asina a viola durante e ultimo 57 añanan e exigencia di ley cu mester controla presupuesto pa medio di cuenta anual. No ta por nada cu CC y CG ta ripiti den tur nan rapport cu esaki ta mina e derecho (of deber!) di budget di Parlamento. Pero mescos cu tabata e caso riba tereno di maneho di personal, tur Gobierno, irespecto e color politico, a neglisha e consehonan pa mehoracion y e advertencianan pa e consecuencianan na un manera sistematico. Esey a conta tambe pa e recomendacion di CG pa diseña un plan di mehoracion di e administracion financiero y pa pon’e den practica. Durante 28 aña a neglisha e conseho aki. Danki na intervencion di gobierno di Reino pa medio di e instrumento di C(A)ft, pa di prome biaha concretamente ta implementa mehoracion. E echo cu no por produci un cuenta anual prome cu 2020 ta un bon indicacion di e estado deplorabel di e administracion financiero di Aruba.
Na mesun manera entre otro CC, CG, SER, IMF y Comision van Lennep desde siglo pasa a duna recomendacion tras recomendacion pa simplifica e sistema compleho y anticua di impuesto di Aruba. Asina lo aumenta e entrada di impuesto y lo dificulta evasion di impuesto cu tabata hopi simpel pa haci. Ni AVP ni MEP a sigui e recomendacionnan aki. Consecuentemente Aruba a perde di gana centenares di miyones di florin y posiblemente hopi mas. Mesun serio tabata e hecho cu a pesar di tur e nombracionnan di personal cu a tuma luga durante decada, hustamente esunnan di e instancianan di control (CAD y CG) structuralmente a bay atras a pesar di tur e peticionnan urgente na gobierno pa contra-aresta e desaroyo aki. Como consecuencia ambos instituto no por a cumpli cu nan obligacionnan legal. Esey tabata tin consecuencia serio pa transparencia di e maneho financiero cu a hiba. Por caracterisa tur e formanan aki di negligencia como un nivel serio di mal gobernacion.
Ademas ambos partido grandi a haci nan mes culpabel na evadi e stipulacionnan di destaho publico. Riba dje nan a haci bofon di e normanan di transparencia y nan no a tene nan mes na nan palabracionnan. E lista di e violacionnan di norma di bon gobernacion ta mas largo ainda. Pues no ta trata di si un partido a practica mal gobernacion si of no, sino mas bien den ki grado. Huridicamente no ta haci mucho diferencia si un persona ta apropia su mes ilegitimamente di Afl. 5000,- of Afl 500,-. Den tur dos caso ta trata di robo. Na mesun manera ningun partido cu a ‘goberna’ Aruba, por libra su mes di a practica mal gobernacion.
Riba e website www.bongobernashonaruba.org ta figura e normanan mas importante di bon gobernacion manera explicita den Rapport Calidad. Ta sali na cla cu servicio di lip (ainda) no ta forma parti di e normanan. Asina mes tin speransa cu bon gobernacion por bira un tema politicamente interesante. E traspaso di servicio di lip pa ehecucion concreto sinembargo ta hopi dificil, pero urgente.