Cada aña ta celebra e “Dia di Propiedad Intelectual” riba e fecha di 26 di April. Esaki ta un dia cu a keda proclama pa UNESCO desde aña 2000. E ta un dia pa refleha riba e trabou di entre otro autor, inventor y doño di marca cu for di nan inspiracion a crea obranan bunita, invento y marcanan valioso, como tambe pa encurasha y motiva mas innovacion y creatividad. Riba e dia aki ta recorda tambe, cu e obra, invento of marcanan crea di cada autor, inventor of doño di marca ta proteha mundialmente pa medio di ‘Tratadonan Internacional’.
Un creacion ta un inspiracion for di mente di un autor, inventor of doño di marca y e creacion aki no ta tangibel, pues no por mishi cu e creacion intelectual aki. Ehempelnan di creacion ta: un cantica, un obra teatral, un poesia, un storia, un pintura, un diseño, un logo y nomber di marca y un invento etc. Tur creacion di un autor, inventor of doño di marca ta su propiedad intelectual.
Mayoria hende tin propiedad, entre cual esaki por ta tereno, cas, auto, buki, joyas, mueble, television, radio etc. E propiedadnan aki ta tangibel, pues ta trata di obhetonan cu un persona por mishi cu ne. Un persona por tin propiedad tambe cu no ta tangibel. Ta papia e ora di e creacion di obranan di un autor riba tereno di literatura, ciencia of arte; invento di inventornan (producto of proceso); como tambe diseño (logo) y nomber di marca. Un autor, inventor of doño di marca ta e creador di su obra, invento of marca. Si e obra, invento of marca tin un caracter original y ademas tin e seyo personal di e autor, inventor of doño di marca, e tin e derecho exclusivo pa publica y produci su obra, invento of marca, pasobra ta trata di su propiedad intelectual. E autor, inventor of doño di marca ta adkiri e derecho di autor, derecho di patent of derecho di marca na momento di e creacion di e obra, invento of marca, pues na momento cu e obra, invento of marca nace. Hunto cu tur esaki tin e desaroyo riba tereno di tecnologia, cu ta avansa hopi lihe awe’ndia. Pareu cu e desaroyo tecnologico, tin e banda scur tambe cu ta e asunto di pirateria. Pirateria kiermen copia obra di un otro persona, sin su permiso y bende esaki pa saca probecho personal cu e obra. Pues, haci ganashi cu obra di otro sin autorisacion di e autor, alabes perhudicando doño di e obra.
Oficina di Propiedad Intelectual (OPI) ta consciente di e problemanan cu tin encuanto derecho di autor riba tereno di propiedad intelectual. Actualmente OPI ta revisando e Ley di Derecho di Autor. Den e ley aki lo enfatisa riba ‘anti-pirateria’. Tambe lo aumenta e castigo- y boetnan corespondiente. Pronto OPI mes lo tin autoridad pa actua ora cu considera cu ta trata di un asunto di pirateria. Principalmente riba obhetonan manera: dvd, cd, imitacion di marca di paña, bril, tas, holoshi etc. Meta di e Ley di Derecho di Autor ta pa proteha tur autor y duna nan e respet pa nan propiedad intelectual. Pa mas informacion semper por pasa na oficina, situa na Adriaan Lacle Boulevard 3, of yama na telefoon 583 1200.
P’esey, riba ‘Dia Internacional di Propiedad Intelectual’, Director Sr. Robert Kelly y personal di OPI ta felicita tur autor, inventor y doño di marca, como creador di un obra, invento of marca. Nos ta spera cu cada dia nan por haya mas inspiracion, p’asina nan por sigui crea obranan bunita, invento- y marcanan valioso pa nos comunidad y mundo henter.
Manera e bunita citaat di nos tata di Cultura, Sr. Juan Chabaya (Padu) Lampe ta bisa: ‘No keda drumi riba un bon idea. Traha riba dje pa e por briya manera un strea’.