Na mitad di luna di Januari ultimo, minister di enseñansa a anuncia e programa di General Education Degree (GED). E programa aki lo duna hende cu no tabatin exito den enseñansa regular, acceso na enseñansa superior, inclusivo universidad. Pa logra esey, studiante cu diploma di MAVO, HAVO, EPI y hasta EPB simplemente lo mester prepara nan mes durante apenas seis luna den cuater materia: Historia, Ciencia General, Ingles y Matematica. Pa e materia problematico di matematica a inventa un solucion simpel cu ta haci imposibel pa studiante faya: formula cu a siña, pero cu ta dificil pa corda, por tene na man durante examen. No por ta mas facil! Pesey minister di enseñansa lo subsidia cada studiante cu e suma di mas o menos Afl. 2.275,-. E ta calcula cu e gasto total lo suma na Afl. 250.000,-. E minister ta haci esey “pa tur studiante cu no por logra un diploma di scol secundario pasobra dentro di e sistema di enseñansa regular nan no tin otro posibilidad”. Segun e, e alumnonan aki tambe tin derecho riba un otro opcion pa por sigui studia.
Claro cu pa esnan cu no sa miho ta zona bunita cu Gobierno ta ofrece otro opcion pa sigui studia. E esfuerso cu mester haci durante 6 luna pa apenas cuater materia segun e informacion cu a duna, ta resulta den un certificado, cu ta bon pa estudio avansa. Sinembargo, e pregunta ta con realistico esaki ta y si esaki no ta forma un riesgo nobo pa hinca alumno cu mucho tiki conocemento den un caya sin salida cu consecuencia financiero serio pa studiante y Aruba.
Ya pa basta aña caba tin un lucha pa varios motibo entre Colegio Arubano y e minister di enseñansa. Un di e puntonan di ‘combate’ ta e normanan pa pasa pa e siguiente aña. Pa hopi aña nan tabata masha abou mes. Pesey alumno por a sigui sin mucho problema te na e clas di examen. Pero ey nan a confronta e examen- y normanan di Hulanda. Esey teoricamente no mester a duna mucho problema pasobra nos scolnan, y pues e examen- y consecuentemente e diplomanan lo mester tin e mesun balor. Pues no! Mientras cu na Hulanda e percentahenan di exito pa HAVO ta sali na mas o menos 85% y pa VWO 90%, esunnan di Aruba ta pega na maximo respectivamente 60 y 70%. Di esnan cu a pasa nan examen cu exito y cu ta biaha yen di entusiasmo pa Hulanda, te cu poco tempo pasa ni 25% sa logra un diploma pa un estudio avansa. Mayoria di biaha sa culpa e dominio deficiente di Hulandes como motibo. Pero, manera un ex-alumno di VWO di Colegio cu a bolbe bek for di Hulanda cu un diploma di hurista den su saco, a confia’mi: “tempo cu mi a yega Hulanda, mi Hulandes cu a merece un 8 na Colegio, a resulta di ta asina malo, cu tur hende a cuminsa papia Ingles cu mi. Riba dje m’a sinti’mi dom, dom, dom: mi conocemento general a laga hopi di desea compara cu locual tabata normal bou di mi compañeronan Hulandes di estudio”.
A base di un estudio estadistico extenso na Colegio Arubano a determina cua norma pa pasa aña lo duna alumno mas probabilidad pa pasa henter e periodo escolar, inclusivo e examen final dentro di un tempo razonabel. Otro meta tabata pa evita cu lo presenta alumno un spiel falso cu e resultado cu nan lo mester kita for di scol despues di hopi aña pero sin diploma. Pa caha di Gobierno esaki lo por a resulta den un economisacion substancial. Sinembargo, e minister a revoca gran parti di e normanan sin cu el a basa e decision aki riba investigacion (propio). Esey a haci cu atrobe ta manda alumno den mondi. Den e luz aki mester haci e pregunta a base di ki investigacion minister di enseñansa ta basa su mes riba su expectativa cu mas alumno cu lo logra un certificado den algun luna, lo “haya mas opcion pa sigui studia”.
Posiblemente lo por a uza e placa cu e kier gasta na ‘International School’ miho pa investiga con bin cu asina hopi alumno ta cay afo den nos enseñansa regular sin logra un diploma. Of pa haya sa si nos no ta yuda nos muchanan di mal pa pio dor di uza sistematicamente e idioma di Papiamento den clas, pero despues no ta guia nan (suficientemente) ora di siña for di buki na Hulandes of ora di traha examen na Hulandes. Of pa analisa si no ta miho pa ofrece sistematicamente tanto Hulandes como Ingles como ‘idioma straño’ den un fase mas tempran na scol primario. Of pa haya un bista si e situacion di salida cu alumno ta drenta scol di berdad ta suficiente pa pasa e carera escolar cu exito. Of pa eventualmente haci mas uzo sea completo of parcialmente di metodo digital cu e ultimo añanan a refina mas y mas.
Manera e minister a bisa corectamente: no ta trata solamente di gasto di inversion, pero tambe di gasto operacional. Sinembargo, mientras cu no por atende e tantisimo problemanan structural cu mester financia for di e ‘potchi di gasto operacional’ pa motibo di scarsedad di placa, di mes no por defende cu ta cuminsa cu un aventura nobo mientras cu ta neglisia e tantisimo fayonan den enseñansa. Esey lo haci cu e grupo di alumno cu ta bin na remarca pa e programa di GED (cu perspectiva desconoci!) lo sigui crece den curso di e añanan benidero.