Aki na Aruba tin hopi caso di personanan cu ta sufri di problemanan mental. Sr. Hendrik Tevreden, di Departamento di Salud Publico ta amplia mas ariba esaki.
Sychofrenia ta un di e malesanan mental cu den boca di pueblo ta cu ta yama e persona cu ta sufri di e malesa aki, ta di yam’e loco. Un hende cu ta bisa cu e ta loco, e mes ta percura pa e yega na un euforia, pa e haci cosnan loco, p.e. Pero tin tambe tin hende ta haci cosnan cu practicamente e no tin culpa di loke e ta haci. E ta algo organico den su mente, e no ta ocasiona su mes.
E por ta algo hereditario, of door di uzo di substancianan, of algo cu a bay incorecto den su formacion celebral, ta haci cu e ta haya e tipo di malesanan aki. Ta na su luga pa no lag’e pa ta un tabu, pero papia esaki pa mas hende comprende y convivi tambe cu ta den e situacion akinan.
E trend di ultimo temponan ta cu bo ta hay’e den muchanan mas hoben. Mayoria biaha tin hendenan, cu antes hendenan ta sconde e tipo di problemanan aki den cas. Pero aworaki locual cu bo ta mira, vooral ariba caya, bo por mira cu bo propio wowonan. Ta mas y mas hobennan cu tin sychofrenia of otro malesanan mental.
Sychofrenia practicamente den 1862 y despues 1911 cu e malesa aki a wordo categorisa. E malesa no a conoce mas cambio, el a keda identico. E ta un malesa cu of bo ta hereda, of bo ta activ’e, door di uzo di alcohol of marihuana, dus tur tipo di droga. Tur tipo di droga ta psycho activo. Tambe e crecemento celebral, cu ta te cu 25 aña, den esey algo ta bay robes cu ta causa bo ta bay haya bo cu un tipo di malesa mental.
Sr. Tevreden a sigui bisa, cu na parecer di DVG, esaki ta door di uzo di substancianan, e edad ta bahando. Aworaki bo por haya na consultorio di adiccion ta haya muchanan di 9 aña cu ta uza regularmente. Door di e mente cu ta den desaroyo, e stof cu ta activa e mente cu no mester ta presente den su desaroyo, y e cantidad ta asina halto, tin e impresion, cu esey por ta un di e causanan cu e crecemento ta wordo interumpi door di e forma normal, cu ta haci cu e tipo di malesanan asina ta bin ariba. Di eynan ta cuminsa e tratamento, di eynan practicamente, psychofrenia no ta curabel. E ta un malesa pa bida largo. Di momento cu e tratamento cuminsa ta pa bida largo. Cu remedi e por wordo controla y un ambiente di biba faborabel, tambe ta yuda controla esaki. Tin hende ta aparta nan mes di remedinan sintetico cu nan ta uza y ta bay over na uza remedi di tera.
Tin caso di hendenan cu den e ramo di trabao di adiccion, cu semper tabata ariba alcohol so, cu ta yega na e estado di halucina, of ta scucha stemnan. Of ta ripara cu nan ta papia cu hende pero no tin hende rond di nan. Pero pa e persona en cuestion, esey ta nan realidad. E uzo di droga tin efecto ariba celebro di hende. Un persona cu ta sufri di malesa mental, ta mustra mas intrankil.
Forma pa reconoce un persona cu problema mental
E persona den su realidad, ta mustra intrankil of ta papia cosnan cu pa un otro persona no ta cuadra. Pero pa e persona cu e problema mental, esey ta su realidad. E ta algo continuamente cu e ta keda ariba dje. Esey no ta normal. Esey ta un indicacion di tipo di cosnan cu, ora di observa e persona, tin cierto movecionnan straño. Of e ta papiando cu hende of e ta haci como sifuera cu e ta wak algo. Ta importante pa wak su actuacion. Y tambe na loke e ta papia over di dje, por nota cu tin algo straño na dje.
Malesanan mental a sigui crece na Aruba y DVG, segun Sr. Hendrik Tevreden, tin falta di personal. E ta dificil pa ehecuta cierto plannan cu nan tin como departamento. E gobierno anterior tabata tin pensa di bin cu GGZ, unda cu lo a pone SPD y PAAZ hunto, den un fundacion y di eynan nan kier a implementa cierto luganan strategico ariba Aruba pa por yuda den e problemanan aki.
Den e cambio di gobernacion den reparticion di cartera, kico lo bay keda y kico lo bay cambia, segun Sr. Hendrik Tevreden di DVG.